Stentorstemmen en gefluister

Geplaatst op 18 januari 2022 door peterdejaegher

Zo luidde de titel van de eindverhandeling die ik samen met mijn studiegenoot Peter Dhondt in 1985 schreef om licentiaat (tegenwoordig: master) in de communicatiewetenschap te kunnen worden. Ik vond dat een heel mooie titel, die bedacht was door mijn naamgenoot. Omdat die titel niets loslaat over de inhoud, voegden we nog een lange en technische ondertitel toe: “Een kwantitatieve input-output analyse van de buitenlandse nieuwsstroom bij het nieuwsagentschap Belga”.

Het werkstuk van twee volumes, samen 468 bladzijden dik, ging onlangs nog eens door mijn handen toen ik bij mijn verhuizing mijn dozen met boeken aan het uitpakken was. Even sloeg ik deel 1 open, het Onderzoekskader, waaruit een getypte brief en een twee bladzijden lange handgeschreven tekst vielen.

De brief was geschreven door de toenmalige hoofdredacteur van Belga. Hij maakte zich druk over wat we over zijn persbureau hadden geschreven. “De polemische toon van bepaalde passages is een wetenschappelijk werk onwaardig”, hield hij de student die ik toen was voor. “Bovendien hebt u zich schuldig gemaakt aan een onaanvaardbaar misbruik van vertrouwen”, beet hij door. “Van de afgesproken studie is in uw verhandeling niets terug te vinden”, ging hij verder. “U hebt echter op basis van fragmentarische background-informatie die u door redactieleden werd verstrekt, valse hypothesen geconstrueerd, zonder wetenschappelijke grondslag.” De hoofdredacteur besloot dat hij zich “volledig distantieerde” van wat ik hem toegestuurd had, en hij voegde daar nog aan toe dat mijn houding hem er niet toe aanzette nog mee te werken aan licentiaatsverhandelingen. “Wij zullen de faculteit hiervan op de hoogte brengen”, dreigde hij.

Zevenendertig jaar later kan ik ermee lachen. Ik herinner me dat we ons toen van die brief niets hebben aangetrokken. Het was immers duidelijk dat de hoofdredacteur slechts een oordeel had geveld over één hoofdstuk. Bij de verdediging van onze eindverhandeling, die we allebei toch met wat nervositeit tegemoet zagen, was de hoofdredacteur door onze proffen al wat gekalmeerd. We kregen voor ons werk dan ook een uitstekende beoordeling, van de drie proffen weliswaar, van wie er inmiddels al twee overleden zijn.

De handgeschreven tekst in de thesis, is de samenvatting voor het Tijdschrift voor Massacommunicatie van een of andere Nederlandse universiteit, dat aan ons onderzoek een artikel heeft gewijd. Dat tijdschrift moet zich nog ergens in mijn boekenkasten verschuilen.

Enkele dagen nadat ik die thesis in handen heb gehad, droomde ik dat ik Peter opnieuw tegen het lijf liep aan wat vroeger het Internationaal Perscentrum heette, in de buurt van het Brussels Schumannplein, waar destijds ook Belga was gehuisvest. Hij was er met enkele actievoerders pamfletten aan het bedelen voor een meer rechtvaardige mediawereld.

Ik herinner me mijn naamgenoot inderdaad als een geëngageerde student, wat ook blijkt uit zijn loopbaan. Want die droom zette me ertoe aan hem op te sporen. Meteen bij LinkedIn was het raak. In de niet meer zo nieuwe digitale wereld zijn we nu terug verbonden. Ik stuurde hem prompt deze boodschap: “het lijkt wel een eeuwigheid geleden, die gezamenlijke thesis in Leuven, wat is de wereld veranderd!” Hij antwoordde: “Inderdaad, heel lang geleden, en het medialandschap is onherkenbaar veranderd. Maar onze conclusies blijven geldig hé!”

In onze titel stonden de stemmen van Stentor, de heraut uit het Griekse leger in de Trojaanse oorlog wiens stem even krachtig zou zijn geweest als die van vijftig andere mannen, voor de internationale nieuwsagentschappen die ons buitenlands nieuws domineren, maar ook voor de staten die dagelijks met nieuws van alle aard en gewicht in onze nieuwsbulletins verschijnen.

Het gefluister komt van de ontelbare kleine en onbeduidende nieuwsmakers en de tientallen landen en landjes die zelden de nieuwsdrempel van onze nieuwsmedia overschrijden, tenzij ze in slepende conflicten of catastrofale rampen verzeilen. Om maar iets te zeggen: in 1985 had ik nog niet van Tonga gehoord. Deze week zat het eindelijk eens vol in het nieuws. Wie kent inmiddels de hoofdstad of de koning van deze eilandengroep in Polynesië?    

Geplaatst in geschiedenis, media, samenleving | Tags: , , | Een reactie plaatsen

Verander(en)de tijden

Geplaatst op 17 december 2021 door peterdejaegher

Beste bezoeker, het is een hele tijd stil geweest op deze pagina’s. De Grijze Man heeft lang gezwegen, terwijl toch veel lezers zijn website bleven bezoeken. Er zijn vele redenen voor dat stilzwijgen. Enkele daarvan wil de Grijze Man wel kwijt.

Het gaat de Grijze Man tegenwoordig heel goed. Hij is gelukkig en tevreden. Er zijn de voorbije maanden wel enkele tegenslagen geweest. Maar er waren veel meer mooie en gelukkige momenten in zijn leven.

De Grijze Man heeft het voorbije jaar veel verhuisd. Voor anderen en ook voor zichzelf. Zijn appartement is verkocht. Hij woont nu met zijn grote liefde Marianne voor een jaartje in een prachtig houten huis met een geweldige tuin, in het buitengebied van zijn gemeente Haacht, op een boogscheut van de Dijle.

Een droomhuis voor een jaar

Het grote huis, veertig jaar oud, werd ontworpen door een Noorse architect. Het ligt in een enorme tuin en heeft alle comfort. Zoals een kachel die de Grijze Man de gelegenheid geeft ongestoord in het vuur te staren. Of een terras zo ruim dat het de komende lente en zomer onvergetelijke barbecues zal mogelijk maken, als het weer meewil.

Als tijdelijk schuiloord en ontmoetingsplaats voelt het huis als een vakantiechalet uit de duizend. Tijdelijk inderdaad, want wat de toekomst de Grijze Man en zijn vriendin zal brengen, is nog onzeker en ligt misschien wel in handen van notarissen, erfgenamen en uiteindelijk rechtbanken. Maar daar liggen ze niet meer en nog niet opnieuw van wakker.

De Grijze Man en Marianne zijn straks anderhalf jaar een koppel. In die periode hebben ze heel wat avonturen beleefd en anekdotes verzameld in binnen- en buitenland. Ze wandelden in groep met Vlaamse stappers, met vrienden of gewoon samen. Ze leden dorst en zweetten in de Spaanse hitte en ze bibberden in de sneeuw van de Oostkantons. Ze bunkerden in de Sierra Nevada, verslonden paëlla in havenstadjes op Spaanse eilanden en beklommen er de bergtoppen. Ze baadden onder watervallen, trokken kloven door en zwommen in zee, dat laatste Marianne iets meer dan de Grijze Man. Ze dronken regelmatig een geweldig lekker glas wijn teveel, de Grijze Man iets vaker dan Marianne, wat meermaals eindigde in lachkrampen in bed. Ze kampeerden met vrienden en familie langs de Semois en vierden vakantie in Frankrijk met hun dochters en hun aanhang. Ze lazen elkaars favoriete boeken, leerden elkaars familie kennen en werden bevriend met elkaars echte vrienden.

In de buurt van Sankt Vith

En vaak telewerkten ze schouder aan schouder in de woonkamer van die Noorse chalet, met uitzicht op een eik en een notelaar. Uit hun verstrengeld geraakte takken daalt elke dag een eekhoorn af die even op het terras passeert om goeiedag te zeggen. Tussen het werken door smeedden Marianne en de Grijze Man hun plannen voor van alles en nog wat.

In de voorbije maanden verzamelde de Grijze Man ook snippers vrije tijd om aan een nieuw manuscript te werken over een onderwerp dat verschillende lezers niet zal verbazen: de avonturen van zijn vader als cadet op het schoolschip Mercator, in de tweede helft van de jaren vijftig van vorige eeuw.

en maar schrobben, dat dek!

Die epoque met zijn West-Vlaamse dorpen, de provinciestad Brugge en de wijde wereld waarvan de vader van de Grijze Man gretig en met grote ogen een flink deel al zeilend kon proeven, was heel anders dan vandaag. Maar tegelijk werden ook toen de mensen zoals nu gedreven door dromen en ambities, tegenslagen en ontgoochelingen, winstbejag en pijnlijk verlies, meeval en ongeluk. Nu hij de kans krijgt zijn overleden vader als jonge man te leren kennen, ziet de Grijze Man in dat als de tijden veranderen, de mensen zich aanpassen, de ene weliswaar sneller dan de andere, maar ook hetzelfde blijven.

Geplaatst in De Grijze Man, familie, geschiedenis, Haacht, reizen, Uncategorized | Tags: , , , | 4 reacties

De cadet (4)

Geplaatst op 3 juli 2021 door peterdejaegher

Al om 6 u ’s morgens op dinsdag 17 juli 1956 moeten de kandidaat-cadetten die zich de avond voordien in de Hogere Zeevaartschool hebben gemeld voor het toelatingsexamen uit de veren. Die examens zullen drie dagen in beslag nemen.

De eerste dag wordt besteed aan het medisch onderzoek. Voor die keuring moet er 95 frank worden betaald. ’s Namiddags is er alleen nog een tbc-test. Na die test zijn de kandidaat-cadetten vrij. Dat komt Roger goed uit: hij is zijn scheercrème vergeten en trekt de stad in om een tube scheerzeep te kopen. Hij lijkt na het medisch onderzoek geen examenstress meer te hebben. Hij maakt geen gebruik van de mogelijkheid om de leerstof nog eens door te nemen, maar noteert dat hij ’s namiddags én ’s avonds uit geweest is in Antwerpen. Zouden de kandidaat-cadetten al vóór ze het toelatingsexamen beginnen de bloemetjes buiten zetten? Niet echt. Alvast Roger zakte toch niet echt door. Om kwart over tien lag hij al in bed.

’s Anderendaags moeten de kandidaten opnieuw om 6 u opstaan. Roger scheert zich. Een man moest blijkbaar gladgeschoren aan de examens deelnemen. O ja, op geen enkel moment tijdens zijn opleiding zou er sprake zijn van vrouwelijke leerlingen, laat staan professoren. Niet in de school, niet aan boord. Allen die wilden varen, moesten mannen zijn…

In de voormiddag staan algebra, meetkunde en aardrijkskunde op het examenprogramma. In de namiddag volgen Frans en Engels. ’s Avonds moeten de kandidaat-cadetten in de haven van Antwerpen bootje gaan roeien. Of zou dat ook meteen een proef van moed en durf geweest zijn?

Op donderdag leggen ze tenslotte nog examen natuurkunde, driehoeksmeting en Nederlands af. Wanneer mijn vader zijn examenuitslag kreeg, vermeldde hij niet in zijn boekjes. Maar hij was dus geslaagd. En wie weet wist hij dat al die laatste examendag zelf. Want ’s namiddags moest hij al bij een zekere Van Hoorickx zijn, “om mijn klederen te passen”. De komende maanden zal Roger nog dikwijls bij die Van Hoorickx langsgaan, telkens hij uitrustingsstukken en uniformen moet passen én kopen. Volgens mijn moeder kostten al die mooie uniformen, hoofddeksels, uitrustingsstukken en instrumenten stukken van mensen.

Daarna mogen de kandidaat-cadetten naar huis. Voor velen onder hen breekt nog een vakantie van zo’n tweeënhalve maand aan. De geslaagden worden pas op dinsdag 2 oktober terug verwacht als cadet. Niet in de Zeevaartschool, maar op de Mercator, het schoolschip dat maandenlang hun nieuwe thuis zal worden.

Voor Roger breken nu tweeënhalve maand hard labeur aan. Als hij rond 17 u terug thuis is, haast hij zich naar Stubbe om te telefoneren naar Knokke. ’s Anderendaags wordt duidelijk dat hij al een job versierd heeft in een ander hotel dan de Saint-Georges Palace, waaruit hij ijlings was weggevlucht om zich op zijn ingangsexamen voor te bereiden.

Roger vertrekt ’s anderendaags naar Hotel Claridge’s Exelcior in Knokke-het Zoute. De nieuwe werkplek lijkt vanaf dag één niet zo aantrekkelijk. “We moeten slapen in een kelder”, noteert hij. En de volgende dag is hij al van half zeven tot kwart over tien van ontbijtdienst, terwijl, stel je voor, de epauletten voor zijn witte kelnervest nog niet toegekomen waren.

Dat de sfeer in het hotel niet zo snor zit, blijkt ook uit kleine zinnetjes in zijn boekje van de dagen die volgen: dat zijn chef de rang buitengevlogen is; dat hij, na meer dan een week aan de slag te zijn, een ander beddenlaken heeft gekregen omdat het vorige gescheurd was; en dat er in het hotel in die laatste juliweek weinig volk was, namelijk 20 man. Hij steekt 1.305 frank in zijn spaarpot en twee dagen later ontsnapt hem een hartenkreet: “Weinig verdiend!!!! Hoe zal ik toekomen????”

Augustus begint gelukkig onder een gunstiger gesternte. De tiende steekt hij weer 2.500 frank in zijn spaarpot en schrijft: “zeer veel werk, 107 couverts”, en de volgende dag zelfs “135 couverts!” Toch lijkt de Claridge, in tegenstelling tot de Villa vóór de “tronc”, een plek waar harder moet worden gewerkt voor minder geld. De baas stuurt zijn commies Serge de laan uit. ‘s Anderendaags daagt Albert, een andere kelner, ’s avonds niet meer op. Maar Roger, de harde werker, steekt in augustus nog eens 2.000 en nog drie keer 1.500 frank in zijn spaarpot.

Op zondag 2 september is het seizoen gedaan, terwijl Roger nog een hele maand aan de slag zou kunnen blijven. Naarstig zoekt hij een nieuwe werkgever. Op 7 september begint hij bij Craemers, aan de dorsmachine. Hij had dat werk al eerder gedaan, wanneer er ergens handen tekort waren in de oogsttijd. Maar dorsen was zware arbeid. Een stationaire dorsmachine of dorskast uit de jaren vijftig werd gebruikt om de graankorrels uit de aren te halen en het graangewas te ontdoen van stro. Met twee man moest je dan elk aan een kant van de machine aan een wiel of een hendel draaien. Zo werden de graankorrels van de halmen geslagen en het kaf en stro gescheiden van het koren. Dat was vuil en hard werk, heel de dag in het stof, doorgaans in de zomerzon, van ’s morgens zeven tot ’s avonds zeven uur. Wat een verschil met vandaag: nu wordt het graan door een zelfrijdende pikdorser gemaaid en gedorst.

Op zijn eerste werkdag kan Roger het nog kalm aan doen. Hij begint om 13 u en werkt tot 19 u. “Moe”, schrijft hij niettemin ’s avonds voor het slapen gaan. Vanaf dan begint hij een dorsmarathon, enkel onderbroken op zondag. Hij staat op tussen 5 en 6 u, afhankelijk van hoe lang het fietsen is naar de plek waar de dorsmachine die dag staat. Hij komt de volgende weken bij meer dan twintig boeren op het erf, in de buurt maar ook verder weg, in Damme, Dudzele, Koolkerke en Lissewege tot in Zeebrugge. De eerste dagen bloedt hij uit zijn neus, één keer zelfs “ferm”. Afhankelijk van de uren en de vrijgevigheid van de boer verdient hij zo’n 200 frank per dag. Soms moeten de dorsers ook hun boterhammen zelf meebrengen. Half september speelt hij op zondag met ESP tegen de derde reserveploeg van Club Brugge. Een match waarvan ik vermoed dat hij ze ondanks zijn door die slavenarbeid afgepeigerde lichaam wilde spelen omdat hij ze vooral niet wilde missen. ESP verloor met 1-13.  

Tussendoor haalt hij 6.000 frank van zijn spaarboek, waarmee hij naar Antwerpen reist, want van de Zeevaartschool ontvangt hij brieven over allerhande dingen die geld kosten, zoals die uniformen die hij bij Van Hoorickx moet gaan passen. Als hij weer thuis is van Antwerpen schrijft hij meteen naar de Zeevaartschool om een formulier voor de aanvraag van een studiebeurs te vragen. Dat ze daar in de Poelweg nog niet eerder aan gedacht hadden!

Als het formulier in de bus zit, vult hij het meteen in en vraagt een beurs van 10.000 frank. Nooit in zijn leerperiode op de Mercator schrijft hij of hij die beurs effectief ontvangen heeft. Daarom schreef ik zelf maar een mail naar de Zeevaartschool om te vragen of er iets van Roger in het archief zit. Een medewerkster mailde me prompt enkele kopieën, waaronder een document waaruit blijkt dat Roger in zijn eerste jaar een beurs heeft gekregen van 4.800 frank.

Hoe dichter de datum van het examen komt, hoe drukker het wordt. Zelfs Pa moet nog documenten voor de Zeevaartschool ondertekenen, er moeten pasfoto’s worden overgemaakt en geld worden overgeschreven voor de lopende uitgaven van de cadet en voor de verzekering. Op 29 september krijgt hij van Van Hoorickx nog kledingstukken thuisgestuurd. Op 1 oktober gaat hij met Ma om “werkschoenen, sloffen en basketsloffen” en koopt hij nog een farde, schrijf- en kladschriften. Na de middag maakt hij met Ma zijn valies gereed.

De volgende ochtend staat hij om twintig voor 6 op en reist van Sint-Pieters met bus, trein en tram naar de Mercator in Antwerpen. Daar stapt hij om kwart voor tien voor het eerst in zijn leven over de gangway en zet voet aan boord, met een conditie van staal. Hij kijkt omhoog en vraagt zich af hoe het zal zijn om daarboven over de hoogste ra van de fokkenmast te hangen, als het bramzeil moet opgedoekt worden terwijl het schip op open zee door de storm slingert. Hij voelt zich leven, van zijn weerborstel tot zijn kleine teen, dat weet ik zeker.

Geplaatst in familie, geschiedenis, uit de boekjes van mijn vader | Tags: , , , , | Een reactie plaatsen

De cadet (3)

Geplaatst op 28 juni 2021 door peterdejaegher

Nu hij mag proberen aan de Zeevaartschool binnen te geraken, wordt het voor Roger aftellen tot het ingangsexamen. Hij heeft nog een laatste trimester in de retorica voor de boeg en kijkt al uit naar de vrijheid en de te verdienen centen in de Koninklijke Villa tijdens de paas- en zomervakantie.

Tussendoor vindt hij afleiding in een nieuwe hobby: voetballen bij Eendracht Sint-Pieters, dat hij in zijn boekjes meteen afkort tot ESP. Op een avond in februari klopten er in de Poelweg twee bestuursleden van die club aan. Ze komen het 19-jarige talent van de voetbalploeg van het Sint-Leocollege vragen of hij zich niet bij hen wil aansluiten. “Wat dan ook gebeurd is”, luidt het laconiek in het boekje.

Daarna maakt Roger regelmatig melding van de briefkaarten van ESP met uitnodigingen om te komen trainen of mee te spelen in wedstrijden. Alleen, hij heeft geen voetbalschoenen. Bij een vriend vindt hij toch een paar dat hij mag lenen, maar de schoenen passen toch niet optimaal. Gelukkig tikt hij bijtijds bij een andere vriend een paar op de kop, waarmee hij op zondag met ESP II debuteert tegen Concordia. ESP verliest met 4-2. Roger heeft nochtans zijn stinkende best gedaan, want twee dagen later heeft hij nog altijd stijve kuiten. ’s Woensdags gaat hij vol goede moed trainen.

Maar donderdagmiddag moet hij al bij zijn trainer langs om te zeggen dat hij ‘s zondags niet kan spelen, wegens een dikke blaar op zijn hiel. Die geleende schoenen, het is toch niet je dat. Hij koopt een nieuw paar en prikt gaatjes in de blaas. De volgende woensdag gaat hij terug trainen. Iemand heeft hem aangeraden een natte vod in zijn voetbalschoen te steken, zodat die wat meer uitzet en zijn blaar beter geneest. Of dat geholpen heeft, vertelt hij niet. Maar ’s anderendaags steekt hij ook in zijn andere schoen een vod. De volgende zondag staat hij weer in de selectie. ESP speelt thuis tegen Ruddervoorde en wint met 4-1. Roger is fier. Pa en zijn kleine broer Adrien stonden te supporteren.

Op zaterdag 31 maart begint de Paasvakantie. Roger vertrekt al ’s namiddags naar Knokke. In de Villa wacht de ancien onder de kelners slecht nieuws van de vier garçons en vijf commiezen aanwezig. Zij zijn blijkbaar overeengekomen om te werken in wat Roger in zijn boekje omschrijft als de “tronc intégral”: een nieuw systeem om de inkomsten voor het zaalpersoneel eerlijker te verdelen. Al wat de kelners en commiezen in het restaurant verdienen, moet in een gemeenschappelijke pot worden gestopt, ook het drinkgeld. Dat vindt Roger maar niks. Eerlijk gezegd, zoiets vind ik ook nogal communistisch.

Retorica Sint-Leocollege, 1955-56, in tegenwoordigheid van de Principaal, Eerwaarde Heer Cordy. Roger staat bovenaan, de vierde van rechts.

Onder de obers en commiezen ontstaan flinke discussies waarin ook Roger zich laat gelden. De kelners verdienen immers een hoger loon dan de commiezen, die alleen de schotels brengen en afruimen en amper contact hebben met het cliënteel. De garçons, die de bestellingen noteren, zich met hun menusuggesties interessant en sympathiek kunnen maken bij het chique cliënteel en de rekeningen innen, vangen meer drinkgeld als ze goed zijn in hun rol. Gewoonlijk delen ze dan wat van het opgestreken drinkgeld met hun commies.

Uit de boekjes valt niet op te maken hoe het met de “tronc intégral” is afgelopen, maar er is blijkbaar wel een compromis gesloten. Ik gok erop dat de garçons niet meer verplicht worden om hun hogere “daghuur” in de gemeenschappelijke pot te stoppen. Eén keer schrijft Roger dat hij 90 frank drinkgeld heeft achtergehouden. Het is duidelijk dat hij het zelfs met die afgeslankte “tronc” nog niet eens is. Ik zie hem zo foeteren en binnensmonds vloeken.

Na de Paasvakantie begint Roger de documenten te verzamelen die hij nodig heeft voor de Zeevaartschool. Vandaag kan je die wellicht met enkele muisklikken downloaden, maar in 1956 draaide de wereld veel trager. Roger fietste dus naar het gemeentehuis van zijn geboortedorp Sint-Andries, dat toen nog niet bij de stad Brugge hoorde, om een geboorteakte te bestellen. Drie dagen later mocht hij die gaan ophalen. Ook voor het bewijs van nationaliteit, moest hij twee keer naar het stadhuis van Brugge fietsen, eerst om het aan te vragen, enkele dagen later om het op te halen.

De Koninklijke Villa te Knokke, klaar om met de service te beginnen

Als hij vernomen heeft dat er in Sint-Michiels een cadet van de Zeevaartschool woont, fietst hij er op een zaterdagavond in juni heen, maar de jongeman geeft niet thuis. Geen erg, in de tijd zonder smartphones was de jeugd het gewoon om vrienden of kennissen te gaan opzoeken die dan toevallig afwezig waren. Enkele dagen later probeerde Roger het nog eens. Hij laat in het midden of het die keer wel gelukt is de cadet te treffen. Als hij in Sint-Michiels iets wijzer is geworden, heeft hij het alleszins niet opgeschreven.

Op 27 juni lees ik dat hij afgestudeerd is en 125 frank heeft betaald voor zijn humanioradiploma. Eerder had hij al 35 frank betaald voor de klasfoto, die in zijn fotoalbum prijkt met als onderschrift: Retorica 1955-56, in tegenwoordigheid van zijn doorluchtige hoogheid de Principaal EH Cordy.
Twee dagen later stuurt hij zijn “aanvraag tot inschrijving” naar de Hogere Zeevaartschool. Op 2 juli ontvangt hij de brief waarin die zijn inschrijving bevestigt, een kostenplaatje schetst en hem uitnodigt om in september deel te nemen aan het ingangsexamen. Die dag noteert hij in zijn boekje de volgende merkwaardige zin: “naar de Zeevaartschool terug geschreven dat ik geen geld genoeg heb”. Die laatste zes woorden heeft hij met één streep weer doorgehaald.  

Dat de “tronc” in Knokke hem nog altijd zwaar op de maag ligt, was me al duidelijk geworden toen hij einde juni schreef dat hij in Brugge en aan de kust een andere plaats als garçon was beginnen zoeken. Waarschijnlijk zag hij door de verminderde inkomsten in Knokke, het financiële plaatje van de Zeevaartschool even erg zwart in. De onverwachte en weer doorgehaalde woorden van 2 juli maken ook duidelijk dat Roger van zijn ouders alleen naar de Zeevaartschool mocht als hij de kosten die met dat avontuur gepaard zouden gaan, uit eigen zak zou betalen. Dat zag hij op een bepaald moment blijkbaar onhaalbaar.

Maar als er iemand was die volgens mij Roger toch heeft kunnen overtuigen om er alles aan te doen om zijn droom na te jagen en dat waarschijnlijk erg hoge bedrag in die korte tijd nog bijeen te verdienen, is het mijn oma. Mijn vaders moeder, die 94 zou worden, was een vrouw met een ijzeren gestel die niet van opgevers moest weten en voor elk probleem naar oplossingen zocht: eerst en vooral hard werken en overal je best doen, maar daarnaast ook gunsten durven vragen, je relaties aanspreken, je laten helpen en bijstaan, gewiekst en vermetel zijn waar nodig en als dat allemaal niet helpt…, toch blijven proberen.

Op 4 juli gaat Roger naar een werkbeurs in Brugge. Op 5 juli gaat hij van bij Stubbe telefoneren naar hotel Saint Georges Palace in Knokke. Op 6 juli reist hij erheen om te solliciteren. Hij wordt aangenomen als kelner, keert terug naar huis om zijn valies op te halen en trekt op zaterdag 7 juli weer zijn witte kelnervest aan. In zijn vrije momenten in de Saint Georges komt er bij uitgaan en kaarten een activiteit bij: studeren voor zijn ingangsexamen.

Dinsdagochtend krijgt hij in het hotel onverwacht telefoon van Ma. Er is weer een brief gekomen van de Zeevaartschool. De toelatingsproeven waarvoor Roger wordt uitgenodigd, staan al gepland op 18 juli in plaats van ergens in de tweede helft van september. De deelnemers voor het ingangsexamen moeten op maandag 17 juli ten laatste om 21 u in Antwerpen zijn.

De Hogere Zeevaartschool, Antwerpen, 1956

Ik voel mee hoe de paniek bij Roger toeslaat. Na het telefoontje van Ma geeft Roger meteen zijn ontslag in de Saint Georges en reist spoorslags terug naar huis. Hij heeft nog vijf volle dagen om te blokken, vooral meetkunde, maar ook aardrijkskunde en Frans. Maandagochtend herhaalt hij wat hij nog niet goed onder de knie heeft. Om 3 uur in de namiddag vertrekt hij met de bus en de trein naar Antwerpen waar hij om kwart na 7 in de Hogere Zeevaartschool aan het Noordkasteel-Oost aankomt. Het avontuur van zijn leven begint.     

Geplaatst in familie, geschiedenis, uit de boekjes van mijn vader | Tags: , , , , , , , | 1 reactie

De cadet (2)

Geplaatst op 22 juni 2021 door peterdejaegher

In zijn boek over de Mercator publiceert Gust Vandegoor een “Pleidooi door commandant Van de Sande voor de keuze van een maritieme loopbaan”, dat dateert van 1955. Het bevat tal van gegevens over de toenmalige opleiding tot officier ter lange omvaart. Vermoedelijk was dat in grote lijnen ook de informatie die de Zeevaartschool aan Roger stuurde in antwoord op zijn brief.

Zo zal de Zeevaartschool ongetwijfeld hebben vermeld dat wie zeeofficier wil worden, moet slagen in een “toelatingsproef” die plaatsvindt in de tweede helft van september. Daar moeten de kandidaten examens wiskunde, natuurkunde, aardrijkskunde, Nederlands en Frans afleggen, gebaseerd op de leerstof van het laatste jaar Grieks-Latijnse humaniora.
De kandidaten moeten ook een uitstekende gezondheid hebben en bedeeld zijn met scherpe ogen die niet kleurenblind mogen zijn. Wie slaagt, mag begin oktober aanmonsteren op de Mercator. Daar leren de cadetten ontzaglijk veel namen van de zeilen, masten, knopen, touwen, instrumenten… op een barkentijn en hoe zo’n driemaster in een samenspel met een hulpmotor wordt bestuurd en wie waarvoor wanneer verantwoordelijk is. Ze geraken er gewend aan het leven aan boord, met zijn verplichtingen, taken, klussen, vrije momenten en de voortdurende rol van de wachtbeurten, terwijl het schip slechts aan de kade in het dok ligt. In de haven krijgen ze ook praktisch onderricht in roeien en zeilen met kleine boten. Ergens in december volgt dan het hoogtepunt van het eerste studiejaar, een zeereis van vier maanden met het schoolschip. Ik stel me voor hoe mijn vader al wegdroomt als hij alleen nog maar leest wat een avontuur hem enkele maanden later zou kunnen wachten.

Hoeveel de opleiding juist kost, verklapt Van de Sande in zijn pleidooi niet en noteert Roger ook niet in zijn boekje. De commandant zegt alleen dat er een normaal kostgeld wordt gevraagd voor de maaltijden en het verblijf aan boord van het schoolschip. Behalve voor de niet-Belgen, heet het onderwijs zelfs kosteloos te zijn. Maar de uitgaven voor de uitzet en de uniformen zijn wel ten laste van de cadet. Dat kostgeld en de uitzet moeten toch erg hoog geweest zijn, want volgens de woorden van commandant Van de Sande “worden door de Staat studiebeurzen toegekend aan leerlingen van minder kapitaalkrachtige ouders, en eveneens een tussenkomst voor het aankopen van hun uitrusting, op voorwaarde dat op het gedrag en de vlijt van deze cadetten niets aan te merken valt.”
Wellicht bevatte de brief van de Zeevaartschool tenslotte de garantie op werkzekerheid die een met succes afgeronde opleiding halverwege de jaren vijftig bood. In het boek van Vandegoor verwoordt commandant Van de Sande dit als volgt: “Vrees niet dat u na het behalen van uw diploma of brevet, thuis zult moeten wachten tot er een plaats vrij komt. Hoegenaamd niet!”   

Op 24 januari schrijft Roger voor het eerst in zijn boekje dat hij naar de zwemkom gaat. Ik vermoed dat de leerling-officieren ook moeten kunnen zwemmen vooraleer ze met het schoolschip het ruime sop mogen kiezen. Dat is een les die de Zeevaartschool heeft geleerd na het drama met een ouder schoolschip, de driemaster Comte de Smet de Naeyer. Op dat schip voeren de verse cadetten meteen de haven uit om op zee te worden opgeleid. Maar onderweg naar Zuid-Afrika verging de Comte de Smet de Naeyer op 19 april 1906 op 300 mijl van de Franse kust in de bij zeelui beruchte Golf van Gascogne. Er kwamen 33 opvarenden om, onder wie 18 cadetten.  
Roger trok met zijn zwembroek en handdoek naar het eerste overdekte zwembad in Brugge, het fraaie Jan Guilinibad, vlakbij de Ezelspoort. Als kind ben ik ook nog in dat 25 meter-bad gaan zwemmen met mijn moeder en mijn grootouders. Het bad, geopend in 1930, heeft een mooi interieur in art deco en bestaat nog altijd. Pas na de tweede wereldoorlog kreeg het zijn huidige naam, naar een gewezen Belgisch zwemkampioen en verzetsheld. Jan Guilini hielp bij de redding van vijf Engelse vliegeniers die voor de kust van Blankenberge in zee waren gestort. Korte tijd later werd hij gearresteerd en op 22 mei 1944 terechtgesteld. Begin vorig jaar kwam het zwembad nog eens in het nieuws omdat het zich wil toeleggen op wellnessfaciliteiten.

Jan Guilinibad, foto Stefaan Debreuck

Op die januaridag heeft Roger voor zijn eerste zwembeurt zijn trouwe schoolvriend André D’Hoore opgetrommeld. Het zou lange tijd bij dat ene bezoek aan het zwembad blijven. Misschien was het wel een ontgoochelende belevenis, want ik denk dat geen van de twee vrienden al kon zwemmen. Maar dat Roger voor het eerst in zijn boekje schreef dat hij gaat zwemmen, doet me wel besluiten dat er in de Poelweg een knoop is doorgehakt: hij mag van zijn ouders proberen binnen te geraken in de Zeevaartschool. De voorwaarde die hij zal moeten vervullen als hij slaagt in de ingangsproef, zal hij geen enkele keer expliciet opschrijven. Maar toch wordt die in de maanden die volgen vóór het examen, klaar als het water uit de pomp in de keuken.

Het is vrijwel zeker dat de Zeevaartschool in de Poelweg vanaf januari 1956 een regelmatig terugkerend gespreksonderwerp is geworden. Begin februari schrijft Roger bijvoorbeeld een brief naar de Belgische Redersvereniging. Daarin polst hij naar de lonen van de zeeofficieren. Ik kan me de discussie met zijn ouders aan tafel levendig voorstellen: “zo’n peperdure opleiding en je weet niet eens hoeveel zo’n zeeofficier verdient.” Vijf dagen later krijgt de aspirant-cadet van de vereniging al de loonschema’s toegestuurd.

Pas begin mei neemt hij de draad van zijn zwemopleiding terug op. Hij neemt twee zwemlessen, die hem twintig frank kosten. Twee lessen vindt hij blijkbaar genoeg om te weten hoe je je in het water moet bewegen om niet te verdrinken. Dat hij diezelfde week op eigen kracht nog twee keer gaat oefenen in het Guilinibad, illustreert zijn vastberadenheid. Op 18 mei noteert hij juichend: vandaag voor de eerste maal gezwommen zonder band en het gaat!!

Vanaf dan tot de zomervakantie aanbreekt en hij weer als garçon aan de slag gaat aan de kust, trekt hij twee keer per week naar de zwemkom. Hij wil duidelijk conditioneel paraat zijn als zwemmer en ik begrijp hem. Toen ik na mijn studies voor een legerdienst als paracommando koos, waar je vooraf een medische keuring moest ondergaan en in fysieke toelatingsproeven moest slagen, oefende ik ook vooraf al met lopen, sit-ups, pompen en optrekjes aan de schommel in de tuin. In de eerste week van mijn opleiding tot paracommando in Wartet behaalde ik bij de Militaire Test voor Lichamelijke Geschiktheid 99/100. Zo maak je een statement bij de andere kandidaat-para’s en het kader. Er was één proef waar ik enkele seconden te kort kwam om het maximum te halen: zwemmen. Daar had ik niet op getraind.

Geplaatst in familie, geschiedenis, uit de boekjes van mijn vader | Tags: , , , , , , | Een reactie plaatsen

De cadet (1)

Geplaatst op 17 juni 2021 door peterdejaegher

Het is begin januari 1956, als Roger beslist eens werk te maken van zijn studiekeuze. Hij zit dan halfweg in de retorica, zoals in Vlaanderen tot in de jaren tachtig de benaming luidde voor het laatste jaar van de humaniora. Op 3 januari valt voor het eerst in zijn boekjes de naam Hogere Zeevaartschool. Hij heeft de Antwerpse hogeschool aangeschreven, waar de officieren voor de koopvaardij worden opgeleid.

Waarom en wat hij juist geschreven heeft, houdt hij voor zichzelf. Maar dat ligt voor de hand: nadat de droom om piloot te worden financieel onmogelijk is gebleken, zoekt hij een betaalbaardere leerschool om zijn bravoure en zijn zin naar avontuur bot in te vieren. Hij wil officier ter lange omvaart worden, zoals de officieren voor de koopvaardij door het leven gingen.

Ik stel me voor dat hij in zijn brief inlichtingen opvraagt over de toelatingsvoorwaarden, het studieprogramma, de manier van werken in die bijzondere school en, niet te vergeten, de kosten die met de opleiding gepaard gaan. Of hij op dat moment zijn ouders over zijn nieuwe toekomstdromen al heeft ingelicht, betwijfel ik. Maar met de beslissing om die brief te versturen, beseft hij dat hij daarmee niet lang meer zal kunnen wachten. De brief zal immers een antwoord krijgen dat zijn ouders onder ogen komt, daar kan je donder op zeggen.

3 januari 1956

Erg snel, op 5 januari – ze leken in Antwerpen wel op Roger Dejaegher te zitten wachten – noteert hij dat de Zeevaartschool heeft geantwoord. Maar ook waaruit dat antwoord dan wel bestond, schrijft hij niet. Uit wat er de komende weken gebeurt, leid ik af dat de onderhandelingen met zijn ouders over zijn studiekeuze en sourdine aangevat werden.

Roger moet eerst alleszins nog naar het stadhuis in Brugge gaan om uitstel te vragen voor zijn legerdienst. De volgende dagen kabbelt het leven in zijn boekje stilletjes verder. Hij gaat op zondag naar de cinema Royal, waar hij twintig frank neertelt om naar de Vlaamse film “Meeuwen sterven in de haven” te kijken. In deze film met thrillerambities doolt een anoniem personage door Antwerpen, op de vlucht omdat hij zijn vrouw heeft vermoord.

Ik kan het niet laten hier een zijsprongetje te maken en te vermelden dat dit echt een bijzondere film was, in zwartwit en uitgekomen op een moment dat de Vlaamse filmindustrie nog nergens stond. De prent behaalde enkele mooie prijzen, waaronder de nominatie voor de Gouden Palm op het Filmfestival van Cannes in 1956.

De film had liefst drie “regisseurs”: Roland Verhavert, Ivo Michiels en Rik Kuypers. Die laatste was absoluut nodig omdat hij als enige al eerder eens met een filmcamera had gewerkt. Na de film zou Michiels zich ontpoppen tot een groot schrijver. Kuypers filmde lustig verder en Verhavert bleef aan de slag bij de BRT, zoals de VRT toen nog heette.

De film gaf ook de carrière van twee jonge Vlaamse acteurs een boost: Julien Schoenaerts, wiens zoon Matthias vandaag een echte filmster is geworden, en Dora Van Der Groen. Ik ben er haast zeker van dat Dora Van Der Groen met die eerste grote film een diepe indruk heeft gemaakt op mijn vader. Terwijl zijn kinderen die weliswaar zalige Dora Van Der Groen vooral in een omarol zagen schitteren, waren mijn ouders altijd net niét kinderlijk opgetogen als Dora weer eens in een of andere tv-serie meedeed. In de film “Meeuwen sterven in de haven”, met de keuring “Kinderen niet toegelaten”, kroop de jonge Van Der Groen in de huid van een prostituee. Wie geïnteresseerd is in nog meer merkwaardige weetjes over deze film, verwijs ik graag naar Wikipedia.

In zijn boekje lijkt Roger de rest van de maand zijn lustige retoricaleventje gewoon verder te zetten: hij heeft zijn positie in de voetbalploeg op school veranderd in doelman; hij gaat nog enkele andere films zien in De Gilde en een toneelstuk in de schouwburg, waarna hij blijft plakken in café Richelieu; hij trekt met zijn vrienden D’Hoore en Hutsebaut naar het bal van de journalisten in ’t Strijdershuis; hij meldt op een dag dat er een inspecteur van het bisdom in het college rondloopt en schrijft een andere dag dat er verschillende van zijn klas naar Brussel zijn gegaan om daar een examen af te leggen, wellicht voor een of andere overheidsbaan.

Maar wat stond er nu in die brief van de Zeevaartschool? Daarover schrijft Roger niks. Gelukkig heb ik me inmiddels wat weten te verdiepen in de literatuur over de Zeevaartschool en het schoolschip Mercator. Een in 2020 overleden dorpsgenoot, Gust Vandegoor, schreef in 2009 bijvoorbeeld “Het schoolschip Mercator en zijn commandant Remi Van de Sande”, een prachtig boek met interessante weetjes en fraaie foto’s. Vandegoor kreeg toegang tot het archief van Remi Van de Sande, nog zo’n merkwaardige en boeiende Haachtenaar die meer op zee zat dan bij vrouw en kinderen. In de gemeente is niet alleen naar hem zelf, maar ook naar die beroemde barkentijn waarover hij van 1928 tot 1955 het gezag voerde, een laan genoemd.  

De Hogere Zeevaartschool in Antwerpen

Tegenwoordig is dat boek van Gust Van De Goor haast niet meer verkrijgbaar. Het is zelfs niet te leen in de bib van Haacht. Je kan het wel nog hier en daar vinden bij boekhandels met tweedehandsboeken en in de bib van buurgemeente Keerbergen. Misschien ligt er nu nog één gloednieuw exemplaar te koop in het boetiekje waar je de tickets voor de Mercator moet kopen, want de loopbaan van de driemaster werd in Oostende geheroriënteerd van schoolschip naar museum. Vorige week kocht ik daar, bij een bezoek aan het schip met het oog op dit verhaal, het voorlaatste nog in cellofaan verpakt exemplaar.

In het boek van Gust Van De Goor vond ik over de organisatie van de opleiding tot officier ter lange omvaart, het studieprogramma en de studiekosten heel wat nuttige informatie. Wordt dus vervolgd.

Geplaatst in cultuur, familie, geschiedenis, uit de boekjes van mijn vader | Tags: , , , , , , , , , | Een reactie plaatsen

Sint Leo (2)

Geplaatst op 5 juni 2021 door peterdejaegher

Bij het lezen van de boekjes met de drie laatste schooljaren van Roger aan het Sint-Leocollege moest ik vaak terug denken aan mijn eigen jaren in het hoger middelbaar. De wereld en de manier van les geven zijn in die zowat drie decennia tijdsverschil enorm geëvolueerd. Maar wat scholieren door het hoofd gaat, wat ze beleven en hen drijft, is nauwelijks veranderd.  

Soms zoek ik tussen de dagboeklijnen van enkele woorden naar betekenissen die er misschien niet zijn. Ik schrijf erover en realiseer me dat ik misschien willens nillens een jongen boetseer die een man in wording was zoals ik op zijn leeftijd. Want zoals mijn vader zat ik op school regelmatig in vervelende lessen waar ongeïnspireerde, onverschillige, ongemotiveerde en soms zelfs pesterige leerkrachten op mijn zenuwen werkten.

Maar evengoed als toen compenseerden schitterende leraars die een verschil maakten die ledigheid en verveling. Ze prikkelden mij en Roger om onze talenten te ontwikkelen en onze nieuwsgierigheid te bevredigen. Allebei verslonden we in die jaren kranten en weekbladen. Soms werden we ook gedreven door opstandigheid en het streven naar meer vrijheid, van onze ouders en van de school. We deelden de drang om groot te willen doen terwijl we nog net te klein waren en door de mand vielen. We kregen de klappen waarom we vroegen, zoals Boudewijn De Groot zong. En we kotsten onze overmoed uit in het toilet of verstopten ze onder de mat.

In die belangrijke laatste collegejaren voelden we de ambitie groeien om goed te worden in wat we graag deden. Onze dromen om iets te maken van ons leven werden stilaan een wil. Alles wat er bij mij goed was, vind ik terug bij mijn vader. Over wat er bij mijn vader minder goed was, sprak hij later zelden of nooit. Maar nu lees ik het in zijn boekjes. Ja, nu lees ik het toch in die boekjes, hoewel ze voor iedereen al die jaren streng verboden lectuur waren gebleven. Maar hij is er de controle over verloren toen hij onverwacht in de ziekenwagen in coma gleed, op weg naar het hospitaal waar hij overleed. Zijn levenswerk is onbestemd gebleven. Maar nu, 23 jaar na zijn dood, mag ik hem van mijn moeder door die boekjes beter leren kennen.

Zelden in grote emoties of filosofische beschouwingen, vooral in trivialiteiten en details waarachter veel onuitgesprokens schuilgaat, bouwde hij elke dag aan die toren van neergeschreven belevenissen. In maart 1953, twee maanden voor zijn zestiende verjaardag, noteerde hij dat hij een huiswerk moest “hermaken” en dat hij voor straf 200 keer “had geïnd” moest schrijven. ’s Anderendaags moest hij dat nog eens overdoen, met de woorden “verleden deelwoord plus d” erbij. Twee dagen later schrijft hij doodleuk in zijn boekje dat Ma het vertrek “geschildert” heeft.

De week daarop moet hij van priesterleraar De Zeure – ik weet niet of dat een bijnaam is of zijn werkelijke naam – een opstel schrijven met als titel: “Het nut van het opletten”. Roger moet zelfs eens bij Zijne Eerwaarde Heer Principaal, zoals de schooldirecteur toen werd genoemd, op het matje komen, voor vijf slechte punten gedrag die hij verzameld heeft. Drie weken later heeft hij weer 4 slechte punten voor gedrag aan zijn broek, “om in Kamiel zijn gat te schoppen”.

Nog dezelfde maand krijgt hij van De Zeure vier slechte punten voor slechte werken en lessen. Een van zijn vrienden moet voor straf vooraan in de klas op z’n knieën gaan zitten. Zelf moet hij opstellen schrijven over “Drie maal doen wat de bewaker vraagt” en “Mijn lange tong en interessante gesprekken”. Aan verbeelding hadden die priesterleraars geen tekort.

De jongens haalden zoals wij kattenkwaad uit en bezondigden zich soms aan regelrechte deugnieterij waar ze later spijt van kregen. Ook zij waren al eens frank, stout en ongehoorzaam en bevochten in de puberjaren hun positie in de klasgroep. Ze staken elkaars banden plat, pikten elkaars boterhammen, trokken elkaars schoenen uit in de klas, verkenden het verboden gebied van de kloosterzolder, zeurden tijdens de wedstrijden en werden bij dit alles soms gepakt, waarna een straf volgde.

Maar ze beleven ook heerlijke avonturen. Op 17 juni staat Roger om 5 u op om de trein te nemen voor de schoolreis naar Dinant. Dat moet een bevrijdende knaller van een uitstap zijn geweest. Roger had van Pa 20 frank drinkgeld meegekregen. Voor het eerst lees ik dat hij in Dinant sigaretten gerookt heeft. Hij was om 11:05 u terug thuis en hij had 57 frank verteerd.

Mijn vader was als puber zo herkenbaar soms en tegelijk zo anders: hij moest veel meer werken thuis dan ik. Hij had van alles wat materieel was, minder. In geen van de drie boekjes over zijn collegejaren lees ik iets bijzonders op zijn verjaardag. Blijkbaar werd die toen nog niet gevierd. Van zodra hij zestien was moest hij bijdragen in de kost: heel zijn kerst-, paas- en grote vakanties bracht hij vanaf dan door in die Koninklijke Villa in Knokke, waar hij vaak ook nog weekendshiften deed. Van wat hij daar als loon verdiende moest hij thuis alles afgeven, behalve zijn drinkgeld. Gelukkig stroomde dat rijkelijk binnen. Ik denk dat hij zo meer verdiende dan ik met babysitten en met de stukjes over het Leuvens studentenleven die ik in mijn universiteitsjaren een tijdje voor de Gazet Van Antwerpen schreef. Hij kocht met zijn drinkgeld in zijn Knokse jaren onder meer een bibliotheekkastje, een horloge met een chronometer, een mechanische schrijfmachine en een fototoestel.

Op die leeftijd was mijn vader in Knokke een vrijer man dan ik als student in mijn Don Boscocollege of in de eerste jaren in Leuven. Na zijn dienst, verlost van strenge leraars en ouders die de jongeren kort hielden, kon hij doen wat hij wilde: uitgaan in Knokke, Blankenberge of Zeebrugge, in zee gaan zwemmen, voetballen of kaarten, achter de meisjes lopen of om sterke drank en sigaretten fietsen over de Nederlandse grens. Hij besteedde zelfs 170 frank van zijn drinkgeld aan een luchtdoop van een half uur in een sportvliegtuigje, vanop het vliegplein dat aan het Zwin grensde.

Zoals bij mij stak in die jaren zeker ook bij hem de hunker naar de meisjes de kop op. Bij mij zaten ze natuurlijk zomaar in de klas aantrekkelijk te wezen, soms nog smachtend naar de jongen van hun dromen maar evengoed zelf al ondernemend genoeg, wanneer en waar geen oog van een leraar het kon zien. Bij mijn vader kon er op school niks met meisjes, want het onderwijs was nog lang niet gemengd. Er wachtte je zelfs een nul voor gedrag als je buiten de school betrapt werd in het gezelschap van zo’n gevaarlijk wezen van het ander geslacht, zoals een van Rogers vrienden overkwam.

Toch was mijn vader ook op dat gevaarlijk terrein actief. Hij heeft een tijdje een vriendinnetje gehad met wie hij af en toe van school in de stad naar Sint-Pieters durfde fietsen. Hij wisselde met haar brieven uit en nam haar mee naar de beschuttende drukte van de sinksenfoor. Op een dag daverde de emotie van de bladzijde, toen hij noteerde “dat de pastoor haar gezegd heeft dat ik met 3 meisjes loop, de zot”, waarmee hij bedoelde dat zoiets pertinent onwaar was. Enkele weken later, na een ruzie op de foor, lees ik dat hij haar brieven heeft verbrand. Op basis van een bericht van een begrafenisondernemer dat ik via Google terugvond, vermoed ik dat ze helaas twee jaar geleden in Brugge overleden is. Ze is 81 geworden. 

, , ,
Geplaatst in familie, geschiedenis, uit de boekjes van mijn vader, Uncategorized | Tags: , , , | 3 reacties

Sint Leo

Geplaatst op 29 mei 2021 door peterdejaegher

Mijn vader is geboren op 22 mei 1937. Hij zou dit jaar dus 84 jaar geworden zijn. Wat ik maar onlangs te weten ben gekomen, is dat hij op dezelfde dag geboren werd als een van mijn grote helden, Bob Dylan. Die was enkele dagen geleden in het nieuws omdat hij tachtig is geworden. En Bobs verjaardag kende ik tot nu nog niet van buiten.

Van die vier jaar jongere Dylan moest mijn vader toen ik een tiener was helaas niet veel weten, net zo min als de andere idolen waarmee ik dweepte, zoals David Bowie. Pink Floyd en Deep Purple vond hij nog het ergst, hij noemde het tjingeltjangelmuziek, die ik stiller moest zetten als hij thuis kwam van zijn werk. In zijn jonge jaren bleek mijn vader nochtans ook een ijverige overschrijver van liedjesteksten. De pubers, zowel jongens als meisjes, gaven die teksten aan elkaar door om ze over te pennen. Of ze die liedjes dan ooit samen zongen, daar heb ik het raden naar. Ik weet wel nog zeer goed dat mijn vader helemaal niet kon zingen.

Toen hij vader was geworden, toonde Roger zich altijd een fiere oudleerling van het Sint-Leocollege in Brugge. Kontakt, het blad van de oudleerlingenbond, viel jarenlang thuis in de bus. Regelmatig waren er feesten en bijeenkomsten van de oudleerlingen waar mijn ouders dan samen naar toe gingen en hij met enkele boezemvrienden zoals André sappige herinneringen kon ophalen die hij zijn kinderen onthield.

De school die in 1990 haar honderdste verjaardag vierde, was in de jaren vijftig een heraut van de moderniteit. Maar tegelijk lag ze stevig onder de knoet van de priesterleraars en de kerk. In die jaren van schoolstrijd tegen de wet-Collard onder de paarse regering Van Acker, een Bruggeling, werden de leerlingen van Sint-Leo zoals die van de andere katholieke scholen ook verplicht om mee te gaan betogen. Uit de 3,5 boekjes die Roger sinds 1953 vulde terwijl hij op Sint-Leo zat, die zijn hogere middelbare schooljaren bestrijken, kon ik de fierheid over zijn college nergens letterlijk aflezen. Gevoelens komen in de boekjes van mijn vader dan ook amper voor.

Toch snap ik enigszins waarom Roger op Sint-Leo was terechtgekomen. Die secundaire school zette zich als “moderne humaniora” af tegen het Sint-Lodewijkscollege in Brugge, de vijftig jaar oudere eliteschool voor de oude humaniora, met Grieks en Latijn. Ik vermoed dat het Sint-Lodewijkscollege meer bevolkt werd door leerlingen uit de betere middenklasse en de bourgeoisie. Thuis in de Poelweg moest er geschart worden om de schoolkosten van de oudste zoon te betalen.  

In Sint-Leo lag de klemtoon op talen (Nederlands, Frans, Engels en Duits), economische wetenschappen (met vakken als handelsrekenen, boekhouden, recht en economie) en wiskunde (met vakken als rekenkunde, stelkunde, meetkunde, driehoeksmeting en financiële stelkunde). De leerlingen kregen er ook nog aardrijkskunde, natuurwetenschappen, geschiedenis, esthetica, lichamelijke opvoeding en natuurlijk godsdienst, dat toen godsdienstleer heette. In het vierde jaar kwamen daar nog tekenen, muziek en dactylo bij. De klassieke studierichtingen Latijn en Grieks zouden in Sint-Leo pas vanaf de jaren zestig worden onderwezen.

Volgens zijn drie laatste schoolrapporten behoorde Roger net tot de betere helft van de klas. Het jaar was verdeeld in 2 examenperiodes, die wedstrijden werden genoemd. Uitgerekend wanneer hij van de zes wedstrijdperioden van die drie humaniorajaren het hoogste algemeen percentage behaalde, 66,7%, noteert de klasleraar bij de rubriek opmerkingen in een Nederlands waarin het West-Vlaams resoneert: “een beetje meer poer er achter steken!”

In Sint-Leo werden de leerlingen zelfs ’s zondags nog op school verwacht. Ze moesten er om half tien de mis bijwonen, waarna er speeltijd volgde en studie vooraleer ze om half twaalf terug naar huis mochten. Geregeld werd de studie vervangen door een voordracht door een gespecialiseerde spreker. Die onderhielden de studenten over een waaier van onderwerpen om hun algemene ontwikkeling te stimuleren: tuberculose, Amerika, idealisme, verwaarloosde kinderen, de atoombom, het leven in Congo,…

Vooral in de goede week voor Pasen werden de leerlingen haast meer in een kerk of in de schoolkapel gesommeerd dan in de klas: palmwijding en mis op Palmzondag, biechten op woensdag, mis, lof en preek op Witte Donderdag, op Goede Vrijdag eerst mis en dan in de namiddag naar de kruisweg in de Heilige Bloedkapel, op zaterdag terug eucharistieviering en op Pasen naar de mis en de vespers.

Toen Roger op sommige drukke zondagen door de maître d’hotel gevraagd werd om in Knokke in de Villa te komen werken, moest hij vooraf eerst permissie vragen om ’s zondags niet op school te verschijnen voor de mis en de studie. Roger belde dan vrijdag naar Knokke, waarvoor hij naar het boerenhof van de bevriende Stubbes moest omdat ze thuis geen telefoon hadden. In zijn boekje noteerde hij telkens dat dit hem 3 frank kostte. Het gebeurde ook wel eens dat de postbode een telegram van Knokke in de Poelweg kwam bezorgen, wanneer Roger dringend moest komen om een personeelstekort op te vullen. Maar in Sint-Leo werd de vraag om op zondag naar de Villa te mogen gaan regelmatig geweigerd. Dan vertrok Roger toch nog zo gauw hij kon na de schoolse plichtplegingen naar het restaurant in het Zwin en kwam hij ’s zondags pas laat naar huis. Want gaan werken leverde centen op!     

    Geplaatst in familie, geschiedenis, uit de boekjes van mijn vader | Tags: , , , , | Een reactie plaatsen

    Duiven en vogels

    Geplaatst op 7 mei 2021 door peterdejaegher

    Net was het tweede schrijfsel over de boekjes van mijn vader gepubliceerd of ik kreeg een sms van mijn moeder: “bel me eens als ’t past”. Groot nieuws. In de stalen koffer had ze onderin nog twee oudere agenda’s gevonden, van de jaren 1953 en 1954. Mijn vader was dus niet op z’n zeventiende, maar op z’n vijftiende die stapel boekjes beginnen vullen.

    Ik heb er nu drie helemaal uitgelezen. Langzaam wordt de puzzel van het leven van Roger als adolescent completer. Het oudste boekje was al zo door de tand des tijds beschadigd dat mijn moeder me een elastiekje gaf om de pagina’s in de goede volgorde samen te houden. Aangezien ik al het boekje van 1955 gelezen had, kreeg ik in die van 1953 en 1954 wat bijkomende informatie over zaken die me eerst nog voor raadsels stelden. In 1953 was het geschrift van Roger groter dan in de latere twee en noteerde hij minder op de kleine halve bladzijden. De dagelijkse invulopdracht voor het slapengaan moet duidelijk nog groeien. Op 1 januari 1953 begint hij zijn levenswerk met volgende woorden: Sneeuw. Gaan nieuwjaren. Ma: 20 fr, Pa: 50 fr: P: 20 fr gekregen. F. Stubbe gestorven.

    De twee oudste boekjes

    De Stubbes waren in de latere boekjes al herhaaldelijk opgedoken. Het was een familie van boeren uit de buurt waarmee de familie Dejaegher goed bevriend was. Dat bleek uit de vele notities over de handjes die Roger maar ook zijn zus Rosette en soms ook al eens Pa op de boerderij gingen toesteken, van fruit oogsten uit de boomgaard, bieten steken tot graan dorsen. Vijf dagen na zijn overlijden werd F. Stubbe begraven. Er lag nog altijd sneeuw op 6 januari en het vroor tot -4°C. Mijn vader heeft F. helpen dragen, schrijft hij, ik vermoed als misdienaar. En hij is op het boerenhof mogen blijven eten ’s middags. De vijftienjarige eindigde het relaas van de droeve dag met een laconieke mededeling van een geheel andere orde: Een vink gevangen.

    Laat me even wat uitweiden over de fascinatie voor vogels in die jaren. Adrien, de zes jaar jongere broer van mijn vader, was er ook door betoverd. Met de hond Dolly gaat hij wel eens op jacht naar waterhennen, wat verder in de beek. De hond lukt er eens twee dagen na elkaar in om een waterhoentje te pakken. Een andere keer slaat Adrien een waterhen aan de haak met vishaakjes. Op een dag slaagde Adrien erin om zes vogels te vangen. Pa bracht al eens lijmstokken mee, dat kon geholpen hebben. De broer van Roger tikte ook ergens een Vlaamse gaai op de kop of bracht een kraai mee om op te kweken. Of hij dat heeft klaargespeeld, blijft een raadsel.

    Ook Roger’s vader laat zich als een vogelliefhebber kennen: hij slaagde er op zekere dag in een duif op z’n nest te pakken. Ik neem aan een wilde, want daarnaast zie ik mijn latere peter doorheen de bladzijden rijpen tot de gepassioneerde duivenmelker die ik zelf nog jarenlang heb gekend. Het verhaal begint met Ma die om duiveneten is geweest. Enkele dagen later kapte Pa een duivengat en timmerde hij een duivenkot. Wat later noteert Roger dat hij 50 frank heeft bijgedragen voor de duivenmand voor Pa, die 200 frank kostte.

    De start van een levensverhaal

    Pa heeft dus plannen om met de duiven te spelen. Hij abonneert zich op het duivenblad Duifke Lacht, waar ook mijn moeders vader op geabonneerd was. De eerste vermelding van zijn duivenspel lees ik op 4 juli 1955. Hij doet mee op Sint-Pieters aan de Tuinwijk. Twee dagen later gaat hij gaan reclameren omdat de uitslag van zijn duiven niet juist was. Blijkbaar krijgt hij gelijk, want nog twee dagen later mag hij naar het duivenlokaal om zijn prijzen af te halen: een beker, een veloband, een doos koeken en 145 frank.

    Dan komt het echte werk: Pa laat duiven inkorven voor Arras en gaat ’s zondags regelmatig naar de Kolibrie, het duivenlokaal waar ook mijn andere grootvader, Nestor Dermul, kind aan huis was. Het zou kunnen dat de fabrieksarbeider en de tuinier in de Brugse plantsoendienst elkaar via hun hobby hebben leren kennen. Als hun beider oudste kleinzoon keek ik jaren met bewondering naar de tinnen borden op de eiken kasten in hun woonkamers, de getuigen van roemruchte verwezenlijkingen.

    Duivenbestemmingen als Arras of Clermont-Ferrand zullen nog vaak weerklinken in mijn kinderoren. Als de duivenberichten op de radio werden voorgelezen, moesten de kinderen muisstil zijn. En als de duiven gingen vallen, mochten we niet mee buiten op de koer gaan kijken naar de spectaculaire thuiskomst, om die door onze ongewone aanwezigheid niet te vertragen.

    Koning Nestor Dermul, kampioen jonge duiven

    Op 6 mei 1955 krijgt Pa bronchitis. De dokter geeft hem acht dagen ziekteverlof. ’s Anderendaags komen de nonnen van het Wit-Gele Kruis hem twee spuiten toedienen. De volgende dag wordt hij één keer geprikt, de dag daarop weer twee keer. Het blijkt een erg hardnekkige bronchitis te zijn want tot 22 mei zal Pa volgens de notities van zijn zoon in totaal elf pikuren van de nonnen gekregen hebben. Roger krijgt de opdracht om Pa’s duiven te laten inkorven, want op zondag 22 mei speelt hij eindelijk weer mee. En s’ anderendaags gaat Pa weer aan het werk als tuinier van de stad.

    Vele jaren later, als naar eigen zeggen zijn ogen te slecht zijn om de duiven nog te zien vallen, besliste mijn peter van de ene dag op de andere al zijn duiven weg te doen. Terwijl we elkaar toen ik groot was geworden als mannen in de ogen keken bij het handen schudden, voelde het vaak alsof met de duiven ook zijn levenslust was verdwenen. Trifon Dejaegher overleed op 81-jarige leeftijd op 20 november 1990 in het AZ Sint-Jan in Brugge, in zijn ziekte gesterkt door de Heilige Sacramenten.

    Geplaatst in Uncategorized | Tags: , | Een reactie plaatsen

    Zeer veel volk!

    Geplaatst op 16 april 2021 door peterdejaegher

    Met onderstaand verslag van nieuwjaarsdag januari 1955 begon de 17-jarige Roger Dejaegher zijn eerste boekje. In die jaaragenda’s komen op elke bladzijde in enkele regeltjes de gebeurtenissen van twee dagen te staan. Per dag heeft Roger daarvoor 4,5 bij 6,5 cm witte ruimte. Het dwingt hem heel kleine lettertjes te pennen en afkortingen te gebruiken.

    Gedurende de rest van zijn leven zal Roger elke dag in zo’n boekje schrijven. Sommige weetjes zal hij elke dag bijhouden: hoe laat hij is opgestaan en weer naar bed ging en welk weer het was. Andere gebeurtenissen noteert hij als ze zich voordoen, bijvoorbeeld hoeveel drinkgeld hij kreeg, de uitgaven die hij maakte, de klusjes die hij verrichtte, het aantal eieren dat de kippen hadden gelegd, hoe en met wie hij zijn vrije tijd besteedde, wanneer hij zich schoor of zijn fiets poetste, …

    1 en 2 januari 1955

    Sommige regelmatig weerkerende zinnetjes plaatsen me voor een raadsel dat ik wellicht nooit zal kunnen oplossen. “Niet naar de beenhouwer geweest” bijvoorbeeld. Alsof hij elke dag naar de beenhouwer ging en achteraf wilde kunnen opzoeken wanneer hij niet was geweest. Of de keren dat hij met N. van school naar huis fietste. Wie was N? Het is de enige persoon die hij met één letter omschrijft.

    Roger zat in het voorlaatste jaar van de moderne humaniora op het Sint-Leocollege, waar hij de economische richting volgde. Hij zou pas op z’n negentiende aan Sint-Leo afstuderen. Dat kwam omdat de school waar hij het basisonderwijs had gevolgd, de Sint-Jacobsschool van de Broeders Xaverianen in de Brugse Ezelstraat, nog zeven leerjaren telde in plaats van zes. Dat was toen nog in veel basisscholen zo.

    In de Poelweg in Sint-Pieters Brugge, op dat moment nog een onverharde weg aan de buitenste kant van het dorp, woonden op nummer 23 Triphon en Sylvie met hun vier kinderen en de hond Dolly. Roger was de oudste. Hij had twee jongere zussen, Rosette (16) en Christiane (4), en een kleine broer, Adrien (11). De kleine Christiane heeft in die eerste koude januaridagen met vorst en sneeuw een paar keer na elkaar ’s nachts gespogen. Mijn tante Christiane zou mijn jongste tante worden. Ze deed haar plechtige communie in het jaar dat ik geboren werd.

    Zoals ik vier jaar geleden al eens schreef (https://peterdejaegher.com/2017/03/29/in-de-poelweg/ ) woonde het gezin in een halfopen bebouwing met een grote tuin vol groenten, aardappelen, bessenstruiken en een pruimelaar. Achter het woonhuis waren enkele aanhorigheden gebouwd: een werkruimte waar al het alaam stond, de “boeie”, met het duivenkot erboven en het toilet ernaast, een klein hok met een houten deur en een gemetste bak waarop een plank met een rond gat was bevestigd.

    De Poelweg 23

    Van het toilet kwam je door het “pardak”, een overdekte en aan de kant van het erf open ruimte, langs de achterdeur het woonhuis binnen. Vlakbij die deur werd onder het pardak achter een kamerscherm gekookt op een gasvuur. Zo bleven de kookluchten uit het woongedeelte en misschien vertrouwden Rogers ouders die gasfles niet in huis.

    De doorsnee gezinswoningen uit de jaren vijftig waren lang niet zo comfortabel als vandaag. Zoals ik het me herinner, stonden er in de keuken kasten, met een gordijntje afgesloten rekken en een gootsteen met een pomp. Een ijskast was er niet, maar een deur gaf toegang tot een koelkelder.

    Alleen de woonkamer werd verwarmd, met een kachel. Roger hakte of zaagde geregeld hout. Maar er werden ook kolen besteld, bij Verthé’s. 500 kilogram steenkool kostte 690 frank. Als het heel koud was, kon de salon met een dubbele deur afgesloten worden. Boven op de eerste verdieping waren de drie slaapkamers en de trap naar de zolder onder de dakpannen.

    Hoe het met de elektriciteit in huis was gesteld, daar heb ik nog het raden naar. Maar er was alleszins nog geen telefoon of wasmachine in huis. Telefoneren, indien dat echt nodig was, werd bij bevriende buren gedaan. Roger noteerde wanneer zijn moeder ging wassen. Dat deed ze vermoedelijk in een wasserij in het dorp. De natte was ging dan mee terug naar huis om daar te drogen.

    Triphon en Sylvie, fier voor hun huis

    De mensen hadden lang niet zo veel kleren als nu. Als ze thuis waren, deden ze een schort om, een “schabbe”. Zo hielden ze de mooie kleren om naar school of het werk te gaan langer proper. Roger had vermoedelijk maar één lange broek. Hij had ook nog een stropbroek, zo’n broek tot onder de knieën waarin Kuifje zijn stripavonturen beleefde. Ik veronderstel dat die pofbroek zijn schoonste broek was, want hij noteerde in zijn boekje op welke dagen hij die droeg.

    Een zwartwit tv-toestel was er nog niet. De eerste uitzendingen in België waren nog maar in oktober 1953 gestart en toen kon je nog niet overal in het land tv kijken. Dat zou pas vanaf 1958 kunnen, ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling. De favoriete avondlijke bezigheid thuis was kaarten. Roger hield in zijn boekje bij of hij gewonnen of verloren had.

    Christiane springt touwtje aan de boeie

    Uit het eerste dagboekverslag van 1955 leid ik af dat Roger nog in de Koninklijke Villa in het Zwin was, waarschijnlijk al heel de kerstvakantie, om er te werken als kelner. Veel later, toen hij mijn vader was geworden, heeft hij wel eens verteld dat hij al op jonge leeftijd tijdens al zijn schoolvakanties moest gaan werken. In dat chique Knokse restaurant bijvoorbeeld, waar hij goed Frans leerde spreken, was hij op z’n zeventiende al opgeklommen tot garçon en gaf hij van zijn drinkgeld door aan de commissen, de minder ervaren kelners.

    Op Nieuwjaar 1955 heeft hij een kaartje van thuis ontvangen, met nieuwjaarswensen en wat nieuws over zijn vaders bezigheden. Dat schreef hij dus ook op: wat de gezinsleden voor bijzonderheden deden, van de permanente die ma ging laten zetten tot het kostuumpje dat Rosette had besteld bij de kleermaker, of van de kleine Christiane die hij had ingewreven met sneeuw en Adrien die zes vogels had gevangen. En dat de hond Dolly ziek was.

    De Koninklijke Villa, klaar voor de service

    Hij noteerde op 1 januari dat er in het chique restaurant zeer veel volk was, niet onlogisch op een nieuwjaarsdag. ’s Anderendaags schrijft hij dat Jean die nacht in zijn bed gebraakt heeft. Waarschijnlijk hebben de personeelsleden na de service op nieuwjaarsdag zelf ook een stevig feestje gebouwd. Jean ging op 2 januari met André al na de thee terug naar huis. Mijn vader vertrok een dag later, met een taxi, de tram en de trein. Die dag noteert hij ook dat hij 1.000 frank aan zijn moeder gaf. Het vast loon dat hij in de Koninklijke Villa verdiende, moest hij afgeven, het drinkgeld mocht hij houden. Zo ging dat toen. Maar gelukkig was er zeer veel volk, en dus ook veel drinkgeld!

    Geplaatst in Uncategorized | Tags: , , | 4 reacties