Als de schaduw die verdwijnt, de nieuwe roman van Antonio Muñoz Molina, speelt zich (hoofdzakelijk) af in Lissabon en verwijst naar de vlucht van James Earl Ray, de moordenaar van Martin Luther King. Ik hou van Molina, van Lissabon en van King, dus was het boek meteen uit het rek gegrist.

In 1988 had ik als twintiger het geluk een mooie reis door de Verenigde Staten te kunnen maken, in het gezelschap van een groep Europese en Amerikaanse jongeren met politieke interesse. We bezochten o.a. Washington DC, met al wat daar qua politiek te zien is behind the scenes. Tussen pot en pint was Washington in de ban van twee dingen: Fast Car van Tracy Chapman en Parting the Waters van Taylor Branch. Die laatste titel is geen liedje maar een boek, met als ondertitel: Martin Luther King and the Civil Rights Movement.
Toen een must read voor liberale en maatschappijkritische Amerikanen en ook voor mij, als jong geïnteresseerd journalist. De dikke turf werd twee jaar later in het Nederlands vertaald als De geschiedenis van een droom. Amerika onder Martin Luther King en de Kennedy’s.

Met Molina maakte ik kennis toen ik aan het ploeteren was met De Muts, mijn boek over de paracommando’s. De Spaanse schrijver bracht Ardor guerrero, vertaald als Strijdlust, uit in 1995. Dit boek hoorde eigenlijk thuis in mijn blogpost getiteld Kazerneliteratuur en soldatenromans (https://bit.ly/2XPS5rN), maar op het moment dat ik die schreef was ik al verdiept in Als de schaduw die verdwijnt en wist ik al dat ik over dat boek toch nog zou moeten schrijven.

Strijdlust, dat zich afspeelt in het Spanje van de late jaren zeventig, waar het spook van de dictator Franco nog in vele kazernes rondwaarde, was niet meer of minder dan een aanklacht tegen het machtsmisbruik en de intolerantie van de beroepssoldaten en militaire kaders ten aanzien van de miliciens en vaak ook van de bevolking. De dienstplichtige soldaten worden tijdens hun opleiding tot een nummer gedegradeerd en moeten alles opnieuw op de militaire manier leren doen.
De plotse breuk tussen het keiharde en soms overgedisciplineerde militaire bestaan en het civiele leven maakte ik bij de paracommando’s ook mee, maar de wil om te slagen in die opleiding en de kameraadschap onder de jongens in het peloton creëerden tegelijk een motivatie om door te zetten en finaal die rode muts te mogen dragen.

Lissabon bezocht ik met Greet enkele jaren geleden. Hoog op mijn bezoeklijstje stond de Fondaçao José Saramago in het fraaie Casa dos Bicos langs de Rua dos Bacalhoeiros, maar ik kwam in de Portugese hoofdstad tot de ontdekking dat de Portugezen veel meer van de in 1935 overleden Fernando Pessoa houden dan van hun inmiddels ook al overleden communistische nobelprijswinnaar Literatuur uit 1998, die bijvoorbeeld Het evangelie volgens Jezus Christus verzon, wat de Portugese bisschoppen en minister van Cultuur godslasterlijk vonden.
Lissabon spreekt ook tot de verbeelding van Molina. Eind van de jaren tachtig streek hij er neer voor zijn tweede roman die zich deels in de Portugese hoofdstad zou afspelen, waar hij nog niet eerder was geweest. Met die tweede roman, Een winter in Lissabon, zou hij  doorbreken als auteur. Vandaag gaat hij door voor een van de grootste Spaanse schrijvers.

Dertig jaar later belandt Molina terug in Lissabon, omdat hij geïntrigeerd geraakt door de moordenaar van Martin Luther King, James Earl Ray, en over hem een boek wil schrijven. Ray was na de moord op King in Memphis weten te ontkomen en had in 1968 een tiental dagen ondergedoken doorgebracht in Lissabon, vooraleer hij, totaal berooid, geklist zou worden toen hij in Londen op de luchthaven landde.
Molina verweeft in de roman drie verhaallijnen: het verhaal van zijn eerste bezoek aan Lissabon, een vlucht van zijn saaie ambtenarenbestaan in Granada als kostwinner van een jong gezin waar net een tweede kind geboren was; de reconstructie van de de escapade van Ray, dankzij het internet, waar het hele dossier van de moordenaar van King met alle getuigenverhoren en verslagen te raadplegen is; en de laatste momenten van King in Memphis, waar zich de finale van de roman afspeelt.

Met bravoure verplaatst Molina zich in de hoofden van Ray, King en de twee versies van zichzelf in Lissabon, de jongere zoekende schrijver waar hij zich in zijn latere ik voor schaamt en de succesvolle en overal gefêteerde auteur na zijn internationale doorbraak. In een virtuoze taal (en even virtuoze vertaling) reflecteert Molina in dit boek zonder dialogen maar boordevol dynamiek over het schrijverschap, de kunst om de wereld te laten zien en aanvaardbaar te maken door de ogen van een ander, beschrijft hij lang maar zonder te vervelen plaatsen, gebouwen, kamers, voorwerpen en de mensen in dat decor, met hun schone en zwarte gevoelens, hun kleine kantjes, zwaktes en hun barmhartigheid, hun juiste en foute inschattingen van zichzelf en de anderen, hun vooroordelen, hun excuses, hun leugens en uitvluchten. Literatuur om duimen en vingers af te likken.