‘Volgens de nieuwe verordening van de inquisitie moesten drukkers en kopers en lezers van de opstandige geschriften met een gloeiend ijzer gebrandmerkt worden in de vorm van een kruis, en mocht men ze een oog uitrukken, de oren afsnijden en een hand afkappen.’
Deze zin komt uit Het Geuzenboek van Louis Paul Boon, zijn laatste, in 1979 postuum verschenen roman. Die monumentale geschiedenis gaat over de bos- en de watergeuzen in de Nederlanden in de zestiende eeuw, het ontluiken van het protestantisme, de almaar fellere kritiek op en later de gewelddadige opstand tegen de katholieke kerk en de afgrijselijke inquisitie waarmee de machthebbers antwoordden.

Die repressie lukte er in om Vlaanderen in die woelige tijden rooms te houden, onder het ijzeren bewind van Keizer Karel en zijn tante, de landvoogdes Margaretha van Oostenrijk, die in Mechelen resideerde.

De opstandige geschriften waarover het citaat spreekt, betreffen de producten van een nieuwe uitvinding, de boekdrukkunst. Die legde iets revolutionairs binnen handbereik van velen: de bijbel lezen in de volkstaal in plaats van in het Latijn. Wat was daar dan mis mee? Wel, dat geletterde mensen zelf konden lezen hoe sterk de leer van Jezus Christus afweek van het gedrag van de edele machthebbers en de alomtegenwoordige clerus. En dat ze dat konden verder vertellen.

Dodentallen werden in die 16de eeuw nog niet zo accuraat bijgehouden als in de grote slachtingen van deze en vorige eeuw, maar die decennia van godsdienstwaanzin en gewone brute oorlogsvoering moeten honderdduizenden de dood hebben ingejaagd, in strijd en oorlog, in marteling en pijn, op het kapblok en aan de galg, in het water en door het vuur, of ten gevolge van ontbering en ziekte.

Wikipedia vat de erfenis van Keizer Karel als volgt samen: hij ervoer het “als zijn grootste nederlaag dat hij de christelijke eenheid van Europa niet had weten te behoeden voor de scheuring van de Reformatie. Op nationaal niveau heeft Karel V voor zijn erflanden Spanje en de Nederlanden de basis gelegd voor een moderne eenheidsstaat. De heerschappij van keizer Karel V vormt met deze en vele andere aspecten de overgang van de middeleeuwen naar de nieuwe tijd.”

Maar bekeken door de bril van de hedendaagse beschaving was Keizer Karel in feite een gewetenloze, onbetrouwbare en op macht beluste massamoordenaar. In de geschiedenis van de Nederlanden was de in Gent geboren despoot een der machtigste Europese leiders ooit. Maar wat deed hij zijn geboortestad aan, in 1539?

Gent was op dat moment de belangrijkste stad van Vlaanderen, waarnaar de andere steden opkeken. Het nam de leiding in een opstand tegen de heerser die altijd maar meer belastingen hief om de putten te vullen die hij bij bankiers als de Fuggers had gemaakt om oorlogen te voeren en op andere kostelijke manieren zijn macht uit te breiden.

Boon beschrijft hoe Karel in 1539 naar Gent trok. Om de opstandige stad de mond te snoeren, kreeg hij van zijn neef Frans de Eerste, de koning van Frankrijk met wie hij nochtans het grootste deel van zijn leven in oorlog was, zelfs toelating om door zijn land te reizen. Met zijn zuster, vierduizend paarden, vierduizend piekeniers, duizend boogschutters, vijfduizend hellebaardiers en musketiers, omgeven door kardinalen en bisschoppen, vorsten en de meeste ridders van het Gulden Vlies, duurde zijn intrede in Gent meer dan zes uren. Vervolgens liet hij de stad een maand lang sudderen op zijn vonnis.

Wie er van houdt om koninklijke bruiloften, begrafenissen of troepenschouwingen op televisie te bekijken, zal het met me eens zijn dat het spijtig is dat van die zin voor spektakel van Karel V nog geen film kon worden gemaakt. In het Prinsenhof had de keizer zich, geflankeerd door zijn zuster de landvoogdes, op een troon met baldakijn nedergezet en achter zich zes grote stukken zwart laken laten ophangen, zodat de bedoening op een sterfhuis leek. Hij was ook echt in de rouw, want zijn vrouw en nicht Isabella was pas overleden.

De vijftig zogenaamde leiders van de opstand, eigenlijk waren het notabelen die zoals Boon het mooi omschrijft ‘met heimelijk welgevallen’ de opstandelingen hadden laten begaan, waren gesommeerd om op blote voeten, zonder halskettingen en blootshoofds in rouwgewaad de zwarte zaal te betreden. Zij werden gevolgd door vijftig voornamen uit de gilden, in hun hemd, zodat ze zich al op voorhand beschaamd en belachelijk zouden voelen, en met een strop om de hals alsof ze naar het schavot stapten. De keizer las hen de levieten, beschuldigde hen van ongehoorzaamheid, ontrouw en hoogverraad en geknield moesten ze luid en verstaanbaar om genade en vergeving smeken, velen tranen wenend van woede en schaamte.

Louis Paul Boon

De keizer en zijn landvoogdes voerden daarop een toneelstukje op waarbij Karel zich grootmoedig kon tonen omdat hij tenslotte in zijn geboortestad was en dus moesten er, volgens de telling van Boon, maar negentien worden opgehangen. Maar dat was niet alles. Alle handvesten, privilegies en rechten van de stad Gent werden nietig verklaard. Alle openbare eigendommen, renten, inkomsten, … werden verbeurd. Bovenop het verschuldigde belastingbedrag moest Gent nog een forse boete betalen als straf. Daar kwam dan nog eens ‘voor eeuwig’ een jaarlijkse rente bij. En het ergste, meent Boon althans, was nog dat Karel zich met geweld de schuldbrieven van de lening die de stad Gent zo voorkomend was geweest hem toe te staan, liet overhandigen en deze verscheurde. De keizer die tegen alle geldende wetten van eerbaarheid en betrouwbaarheid inging, strafbare feiten beging.

En nog was Gent niet genoeg vernederd. Klokke Roeland, de klok die storm in Vlaanderenland luidde, werd naar beneden gehaald en aan haar klepel werd de poorter opgehangen die storm tegen de keizer had geluid. De abdij van Sint-Baafs werd afgebroken om plaats te maken voor een vesting vol Spaanse soldaten, het Spaans Kasteel. En vele torens en poorten werden geslecht.

Het beeld dat ik me van op school over Keizer Karel herinner, is vervuld van sympathie. Legenden als die van de bierpot van Olen voeden dat beeld. Overal te lande worden we in de namen van straten, lanen en pleinen aan de wreedaard herinnerd. Zelfs in het tot in de ziel vernederde Gent eert men de despoot nog met een Keizer Karelstraat. De brouwerij Primus Haacht, de gemeente waar ik woon, heeft zelfs een reeks bieren van hoge gisting aan hem gewijd: Keizer Karel Goud Blond, Keizer Karel Rood Robijn en Ommegang Keizer Karel.

Op een website gewijd aan deze bieren “voor levensgenieters met levenservaring” geeft Primus wat historische achtergrond bij de Gentenaar. Regelrechte hagiografie. Als de nog jonge keizer geconfronteerd wordt met opstanden, weet hij “door zijn krachtige optreden telkens weer de macht te herstellen.” Als hij zijn geboortestad vernedert, de macht van de stad breekt en Gent in armoede stort, kwam hij haar inwoners “tot de orde roepen.” Geen wonder dat Keizer Karel volgens de Primushistorici in 1558 overlijdt “als één van de grootste keizers ooit.”

Deze dagen vindt in Brussel de “Ommegang” plaats, in herinnering aan een feest dat in Brussel werd gegeven in 1549 ter ere van Keizer Karel, zijn zoon Filips, kroonprins van Spanje, en zijn zusters Maria, koningin van Hongarije en Eleonora, koningin van Frankrijk. Tijdens de festiviteiten biedt de Brouwerij van Haacht bierdegustaties aan, worden riddertornooien nagespeeld en vormt een middeleeuws dorp het decor voor zwaardgevechten van ridders. De gilden gaan in optocht en acteurs spelen middeleeuwse beroepen na als chirurgijn, barbier of smid. Hagenprekers, anabaptisten, beeldenstormers of beulen van de inquisitie staan niet op het programma. Het vloeien van warm bloed staat in geen enkele Keizer Karel en zijn medewerkers en helpers vertrouwde variant geprogrammeerd.

Vijf eeuwen later hebben godsdienstvrijheid, verlichting, Franse revolutie, liberale rechten en vrijheden, universele mensenrechten en burgerrechten, algemeen stemrecht, vrouwenrechten, rechten voor holebi’s, …. ons de donkere kanten van Keizer Karel, zijn sinistere zoon Filips II en hun bloedhonden doen verdringen. De filter van eeuwen doet ons lachen om de Gentse stroppen en zwelgen in kermissen, jaarmarkten, festivals en breugelfeesten van bloedworst in appelmoes en rijstpap met bruine suiker. Onze liefde voor het bier tiert nog altijd welig en zeer divers. De hemel van de geuzen lijkt wel op aarde nedergedaald. Maar toch smaakt Duvel me beter dan de Keizer Karel van brouwerij Primus. Ssst, den Duvel rijpt in Breendonk. Op de filtering van die erfenis is de tand des tijds nog aan het malen.