Tot voor kort had ik geen benul van de regelgeving die in ons land werd uitgevaardigd om erkenning te geven aan de wens van transgenders (de nieuwe benaming voor transseksuelen), om een leven te leiden in overeenstemming met hun gewenste genderidentiteit. Die regelgeving getuigt van een frappant gebrek aan inlevingsvermogen en respect voor hun eigenheid. Maar Elke Sleurs, gynaecologe en de bevoegde federale staatssecretaris, belooft snel beterschap.

Ik ken geen transgenders of transseksuelen. Van de termen had ik al wel gehoord. In het kader van een project waarbij ik betrokken ben, maakte ik een maand of twee geleden kennis met Valérie. Ze is pas afgestudeerd als cultureel agoog aan de VUB en had voordien al een bachelor in de journalistiek behaald. In haar masterproef aan de VUB* onderzocht ze o.a. hoe transgenders die regelgeving ervaren. Nieuwsgierig als ik ben, vroeg ik haar hoe ze voor zo’n onderwerp geïnteresseerd was geraakt. Ze vertelde dat ze tijdens haar studie journalistiek een werkje had gemaakt over transgenders. Sindsdien liet het onderwerp haar niet meer los. Dat merk je meteen aan de gepassioneerde manier waarop ze erover vertelt. Deze maand is ze een collega geworden en zo ben ik ertoe gekomen om haar uitmuntende eindverhandeling te lezen.

Transgenders zijn mensen die zich niet thuis voelen in het geslacht waarin ze ter wereld zijn gekomen. Dat wil daarom nog niet zeggen dat ze holebi zijn, zoals wel eens gedacht wordt. Genderidentiteit is niet hetzelfde als seksuele identiteit. Ook transgenders kunnen dus zowel hetero of holebi zijn.

Hoeveel transgenders ons land telt, is gissen. Wat we wel weten, is dat er tussen 1993 en half 2015 welgeteld 794 personen juridisch en medisch van geslacht zijn veranderd. De jongste jaren zijn de genderidentiteit en de manier om er uitdrukking aan te geven op vele terreinen, uitgegroeid tot thema’s die sterker leven en vaker in de actualiteit komen. Om de uitdrukking van die identiteit in het officiële leven en de sociale omgang vlotter te laten lopen, werden in heel wat landen vrij recent regels uitgevaardigd. Die komen bijvoorbeeld tegemoet aan de wens van transgenders om hun voornaam te wijzigen of van geslacht te veranderen, juridisch en in heel wat gevallen dus ook lichamelijk.

Voornaam wijzigen

Ook in België bestaat inmiddels zo’n regelgeving. In ons land wordt het geslacht van borelingen als jongen of als meisje juridisch geregistreerd in de burgerlijke stand en het rijksregister. De aanduiding van het geslacht (M of V) staat ook vermeld op de identiteitsdocumenten. Eens meerderjarig kan iedereen zijn of haar voornaam laten wijzigen. Dat kost 490 euro. Mannen en vrouwen die dat willen omdat die voornaam niet overeenstemt met hun genderidentiteit, kunnen hiervoor een zogenaamde “trans-reductie” krijgen. Als ze aan bepaalde medische voorwaarden voldoen, kunnen ze voor 49 euro een andere voornaam kiezen.

Die voorwaarden vervullen kost wel wat moeite. Een transgender moet twee medische attesten kunnen voorleggen. Een psychiater moet bevestigen dat de wens van de betrokkene om zijn jongensnaam in een meisjesnaam te veranderen, of omgekeerd, de vorm heeft gekregen van een innerlijke overtuiging die voortduurt en onomkeerbaar is. En een endocrinoloog moet een attest afleveren waarin wordt bevestigd dat de transgender een geschikte hormonenkuur volgt, om de kenmerken te krijgen van het nieuwe, gewenste geslacht.

M wordt V, of omgekeerd

Net als in meer dan 20 andere Europese landen is het in België voor meerderjarigen ook mogelijk om een juridische geslachtswijziging te bekomen. Die houdt bijvoorbeeld in dat de aanduiding van het geslacht op de identiteitspapieren wordt aangepast, op de identiteitskaart dus van M in V of omgekeerd.

In ons land zijn aan die juridische geslachtswijziging nog ingrijpender voorwaarden verbonden dan aan de “trans-reductie” voor de wijziging van de voornaam. Naast het attest van de psychiater is er daarvoor ook een attest van een chirurg nodig. Dat attest moet bevestigen dat de transgender een geslachtsoperatie heeft ondergaan die niet meer toelaat om overeenkomstig het vorig geslacht kinderen te verwekken. Deze sterilisatie-eis houdt concreet in dat de testikels ofwel de baarmoeder en eierstokken verwijderd moeten zijn.

Wat de wetgever daarmee beoogd heeft, is me niet duidelijk. Moeten transgenders echt verhinderd worden om zich voort te planten? Maar wat let hen dan tegenwoordig om vóór de operatie sperma of eicellen te laten invriezen voor latere bevruchting? Dus waarom zijn die zware medische ingrepen dan nodig?

Bovendien zijn er naast transgenders ook mensen die zich “genderqueer” noemen, bijvoorbeeld travestieten of zogenaamde “cross-dressers”. Zij vinden het niet nodig hun baarmoeder en eierstokken of zaadballen te laten wegnemen. Zij willen niet echt kiezen om man óf vrouw te zijn, om te moeten kiezen zelfs. De huidige regelgeving verhindert hen om die genderidentiteit te uiten.

Ook heel wat transgenders vinden de zware medische ingrepen teveel gevraagd om een V in een M te kunnen veranderen of omgekeerd. Om medische redenen bijvoorbeeld of om financiële, want de operatie kost gauw enkele duizenden euro’s. Maar dit kan wel problemen scheppen of voor vervelende situaties zorgen. Sommige transgenders die zich (nog) niet hebben laten opereren kunnen er immers al volslagen uitzien zoals niet hun geboortegeslacht zou doen denken, maar wel hun genderidentiteit. De M of V op hun identiteitskaart slaat met andere woorden alleen nog op wat er in hun onderbroek zit. Zie je ze al staan, aan de paspoortcontrole in de luchthaven?

Mensenrechten geschonden?

Uit de diepte-interviews die Valérie van een vijftiental trans* personen (de verzamelnaam voor transgenders en genderqueer personen) afnam, blijkt dat er velen om uiteenlopende redenen ontevreden zijn met de geldende regelgeving. Onder meer de sterilisatie-eis om een juridische geslachtswijziging te krijgen, waaraan zo’n ingrijpende en dure operaties zijn verbonden, vinden ze een schending van de mensenrechten. België is voor die inefficiënte en veeleisende regelgeving al herhaaldelijk op de vingers getikt door de Raad van Europa en mensenrechtenorganisaties.

Staatssecretaris Elke Sleurs (N-VA) erkent dat onze wetgeving indruist tegen de mensenrechten. Ze wil de regelgeving ook vanuit medisch oogpunt veranderen. Op de website http://www.zizo-online.be legt ze uit hoe. Ze wil de beslissing over geslachtsregistratiewijzigingen niet langer laten beoordelen door derden (een psychiater, endocrinoloog of chirurg), waarmee ze tegemoet komt aan de vraag om erkenning van de eigenwaarde van transgenders.

De wijzigingen aan de regelgeving moeten tot resultaat hebben dat de wens die een burger uit om zijn of haar geslachtsregistratie te wijzigen, na een maand of drie beklonken is. Zonder medische attesten of operaties. In het gesprek met Zizo, dat dateerde van mei dit jaar, kondigde ze aan dat ze na de zomer haar voorstel in het parlement zal indienen. Dat is nu zo ongeveer.

*Valérie D’Hauwers. “Binaire geslachtsregistratie uit trans* perspectief. Hoe ervaren trans* personen een samenleving waarin de Belgische overheid slechts twee geslachten (man of vrouw) juridisch erkent?” Eindwerk voor het behalen van de graad van Master in Agogische Wetenschappen. VUB, 2016.