Voor een publiek van liberalen in Café Futur vertelde Michael Ignatieff behartenswaardige dingen over het samenleven in diversiteit. In Europa is het na terreuraanslagen en het verschijnsel van Syrië-strijders nog zoeken naar een nieuw discours dat perspectief biedt voor de toekomst: constructief, optimistisch en gemeenschapsvormend. Ignatieff, die er het boek “The Lesser Evil: Political Ethics in an Age of Terror” over schreef, ging in een lezing voor Open Vld naar de kern van de zaak, maar heeft ook niet al de antwoorden.

De westerse wereld zoekt een antwoord op een raadsel: waarom kiezen sommige (eigenlijk een erg klein aantal) van onze jongeren (zeg maar jongens), want ze zijn in onze vrije en pluralistische samenleving geboren en opgegroeid, ervoor om in de naam van een geloof met geweld die samenleving te terroriseren? Waarom kiezen ze ervoor om hun leven op het spel te zetten in een niets en niemand ontziende strijd ver weg in Syrië, met de hoop op verlossing of een hemels leven na de dood? Of waarom streven ze het droombeeld na van een nieuwe heilswereld op aarde, het kalifaat, waarvan ze weten dat het een wrede en bloeddorstige heerschappij is die hen zelf de vrijheid ontneemt die ze zo goed kennen: om te zijn, te denken en te geloven wat ze willen en daarvoor uit te mogen komen?

We hebben geen afdoend antwoord op die vragen, erkent Ignatieff. Maar we moeten

Michael Ignatieff

ernaar blijven zoeken. En omdat we het niet begrijpen, werkt het ook contraproductief om te vervallen in een veralgemenend veroordelend taalgebruik. Wat weten wij ongelovige liberalen die in een onvolmaakte vrije wereld op aarde leven die we millimeter per millimeter trachten te verbeteren immers over de aantrekkingskracht van begrippen als redding, verlossing, zaligwording in een eeuwig en volmaakt gelukkig leven na de dood?

De blanke man in Europa is bang. Het vertrouwde westen dat de ideologische koude oorlog voor vrijheid won van de gelijkheid in het communisme, is op enkele decennia van aangezicht veranderd. Het westen is superdivers geworden. De bevolkingssamenstelling van hele wijken in onze grote en middelgrote steden is op een korte tijd fundamenteel veranderd. Terwijl de mensen die deze revolutie op een generatie tijd hebben ondergaan, moeten ondergaan, zo hield Ignatieff zijn gehoor voor, terecht het gevoel hebben dat ze in onze democratie daarover niet om hun mening zijn gevraagd. Dat wekt vervreemding in onze democratische instellingen. Vlaanderen kan erover meespreken.

Vandaag domineren in heel wat wijken van onze steden mensen het straatbeeld die hier van elders zijn aangespoeld, ingevlogen, binnengesmokkeld en gewoon legaal geïmmigreerd. Ze hebben een andere huidskleur, hebben vreemde kleren aan en een doek over hun haar. In onze samenleving zijn ze welkom. De overgrote meerderheid van hen respecteert de regels en wetten en apprecieert de vrijheden en waarden waarop onze vrije en democratische naties zijn gegrondvest. Zij waarderen het dat hier geen gerechtelijke willekeur heerst, dat geschillen worden opgelost met praten, onderhandelen en compromissen, soms met een uitspraak van een rechter, maar niet met geweld. Hier mag een mens, wie hij of zij ook is, geloven en denken wat hij wil, huwen met wie hij wil, zelfs met iemand van zijn eigen geslacht. Hier mogen mensen verenigingen oprichten, partijen, vakbonden, media, scholen, gebedshuizen, ondernemingen, cafés, filmzalen of theaters. Die vrijheid in verscheidenheid schept vrede, welvaart en welzijn.

De grote meerderheid van die nieuwkomers is net om die redenen naar de westerse wereld gekomen. Zij willen in vrijheid, vrede en met een perspectief op emancipatie, sociale mobiliteit en welvaart hun toekomst uitbouwen en een gezin stichten. Veel nieuwkomers en hun kinderen ondervonden en ondervinden dat dit allemaal niet zo makkelijk is en niet zo vlot verloopt. Dat zij niet met gelijke kansen aan de meet van de race naar de top komen, dat er discriminatie en racisme bestaat, hier zoals elders in de wereld en in de geschiedenis. De hemel op aarde is inderdaad ook niet hier. Maar samen werken we elke dag aan een verbetering van de omgeving, van de stad en, met mondjesmaat, de wereld.

Wij zijn liberalen, zegt Ignatieff, waarmee hij bedoelt: mensen die geloven in idealen als de democratische waarden en de oude en diepgewortelde liberale vrijheden en rechten voor elk individu. Wij moeten die waarden uitdragen en ervoor opkomen. Ook, vooral eigenlijk als de massa na een terreuraanslag tegen Charlie Hebdo bijvoorbeeld roept om bescherming die onze vrijheid beperkt, om het on hold zetten van bepaalde humanistische en democratische waarden, om vergelding die individuele rechten van deelgenoten in de diverse beknot omdat ze tot een bepaalde groep behoren.

Op een moment waarop terreur vrees en onrust in onze harten plant, verwachten sommigen van de woordvoerders en gezaghebbende stemmen van de moslims, want het is in naam van de islam dat de terreur van de jongste jaren wordt begaan, dat ze een geloofsbelijdenis afleggen in de democratische waarden en liberale vrijheden. Bij de aanslag op Charlie Hebdo gebeurde dat ook, mensen van vreemde origine zwoeren trouw aan de persvrijheid, sommigen erkenden bovendien expliciet dat daaronder het in wezen toch controversiële recht valt om groepen in de samenleving te beledigen of uit te lachen. Want dat moet allemaal kunnen in een vrije samenleving.

Maar dat volstaat niet, zegt Ignatieff. De overgrote meerderheid van de moslims is het immers ook niet eens met het geweld in naam van de islam. Zij vinden dat geweld een aberratie, een miskenning van de islamitische leer die vreedzaam is en constructief. Moslimouders houden ook van hun kinderen. Zij verwachten hulp als hun kinderen radicaliseren, zij vervallen in wanhoop als ze ten oorlog trekken om hun heil te zoeken in de bloeddorst van het kalifaat.

Hoe helpen wij hen? Hebben we hen voldoende bevestigd in hun deel zijn van onze pluralistische en democratische samenleving? Hebben we ze verzekerd dat zij, met hun cultuur, hun waarden en hun geloof deelgenoot blijven van onze diverse gemeenschap? Hebben we hen laten voelen dat ze er nog bij horen? Hebben we hen nog uitgenodigd om aan die open en diverse samenleving te participeren? Hebben wij onze bereidheid getoond om hun eigenheid ten volle te blijven respecteren?

Wat doen we echt aan al die scheef zittende statistieken inzake onderwijsparticipatie, werkloosheid, armoede, … waarvan we al zo lang zeggen dat ze onaanvaardbaar zijn? Wanneer krijgen we in onze diverse samenleving ook een betere afspiegeling van de bevolking in onze overheid, politie, gerechtelijk apparaat, de media, …? Waarom halen de hoofddoeken van jonge moslima’s zo makkelijk de media en de parlementen, terwijl discussies met jongvolwassenen op zoek naar een identiteit over kledij, piercings of tattoos meestal achter schoolmuren of in woonkamers worden gevoerd?

Liefde is een werkwoord, luidt de titel van een klassieker van Alfons Vansteenwegen over relaties. Samenleven is ook een werkwoord. Voor elke groep in de diverse samenleving.