Een toppoliticus moet over heel wat kwaliteiten beschikken om het te maken en om het te blijven. Sprezzatura is een van die kwaliteiten. Toen ik dat woord las, in ‘Vuur en as. Succes en falen in de politiek’ van Michael Ignatieff, krabde ik in mijn haar.

Maar toen ik gelezen had wat ermee wordt bedoeld, begreep ik waarom Ignatieff sprezzatura ‘het essentiële talent in de politiek’ noemt. De bladzijden over sprezzatura in ‘Vuur en as’, het boek dat mijn baas Sven Gatz omschrijft als van het beste dat hij ooit heeft gelezen, zou ik hier wel letterlijk willen kopiëren, zo leerrijk en tegelijk herkenbaar vond ik ze.

De Canadese ex-politicus vertelt over twee Amerikaanse politici die deze gave bezitten: Bill Clinton en Barack Obama. ‘Ik liep met Bill Clinton door een kamer (…) in het Waldorf Astoria in New York. Ik stond versteld van zijn vermogen namen te onthouden – en niet alleen namen, maar hele familiegeschiedenissen – terwijl hij hier een hand schudde, daar voorover leunde om een wang te kussen, even de blik van weer iemand anders vasthield, en maar bleef lopen. Hij haalde ze binnen als een maaidorser die graan verwerkt. Later ontmoette ik president Obama en ik zal zijn greep op mijn arm, de terloopse opmerking over een van mijn boeken, de verwijzing naar een gezamenlijke vriendin (…) nooit vergeten, of zijn ongedwongen hoffelijkheid, gecombineerd met het vermogen je het gevoel te geven dat jij de enige persoon in de kamer was in wie hij geïnteresseerd was op het moment dat je iets zei.’

Michael Ignatieff

Dat is sprezzatura, een klassieke kunst en vaardigheid waarop Ignatieff stootte in ‘Het boek van de hoveling’ van Baldassar Castiglione, een hoveling aan het hof van de graaf van Mantua in de zestiende eeuw. Zonder moeite en schijnbaar achteloos sympathie opwekken, het onnatuurlijke er natuurlijk uit laten uitzien, ongedwongenheid en charme uitstralen.

Ja, dacht ik, je herkent het als je het ziet. Je voelt het als iemand je met sprezzatura benadert. ‘In de politiek is de echte boodschap fysiek, bezorgd door je ogen en je handen. Wat je ook zegt, je lichaam moet de boodschap overbrengen: je kunt me vertrouwen’, schrijft Ignatieff treffend.

Je herkent het bij politici ook als ze het niet hebben. Van jaren geleden tot nu kan ik me uit alle partijen de politici voor de geest halen die het hadden en zij die het ontbeerden. Want het is niet meteen iets dat je kan leren. Ignatieff noemt het een vorm van elegantie in menselijk gedrag die meer verwant is aan atletische vaardigheid dan technische intelligentie.

Mij is nog iets opgevallen dat Ignatieff niet schrijft: de kans is groot dat sprezzatura erfelijk is. Tegenwoordig lopen er in de Wetstraat heel wat politici rond van wie de vader (meestal niet de moeder) ook politicus is of is geweest. Het is me opgevallen dat als de vader het heeft, de zoon of dochter het vaak ook heeft. Of net niet.

Het is me ook al opgevallen in omgekeerde zin: dat ik eerst een nog vrij onervaren politica leerde kennen die het heeft en pas daarna, toen ik haar vader ontmoette, die geen politicus was maar bedrijfsleider, ontdekte dat die nog meer uitgesproken dan zijn dochter een natuurlijke charme had waarmee hij je benaderde en je het gevoel gaf dat je voor hem van bijzondere waarde was (was, helaas is Jos De Vroe, de vader van Gwenny, enkele maanden geleden plots overleden). Impliciet heeft Ignatieff dit in zekere zin ook opgemerkt: ‘alle natuurtalenten worden beter naarmate ze meer ervaring opdoen, maar tenzij je dit talent van nature bezit, komt het niet geloofwaardig over.’

Sprezzatura bestaat trouwens uit een cocktail van verschillende talenten en capaciteiten. Goed kunnen luisteren bijvoorbeeld. Luisteren vindt Ignatieff de meest ondergewaardeerde vaardigheid in de politiek. Luisteren is voor een politicus in veel gevallen het enige dat hij of zij kan doen: vaak vertellen mensen een politicus over problemen waarvoor geen politieke oplossing mogelijk is, of waarvoor de politicus niet bij machte is te helpen.

‘Mensen zullen accepteren dat je hun problemen niet kunt oplossen als je hen al je aandacht schenkt, hen recht in de ogen kijkt, niet over hun schouder naar de volgende persoon in de rij.’ Mooi gezegd van Ignatieff. Ik heb een hekel aan politici die je een slappe handje geven, in één zin volgende twee vragen na elkaar stellen zonder vraagteken maar met een knik en dan hun hand al uitsteken naar de volgende: ‘hoe is ‘t, alles goed.’

Met mij ça va, denk ik dan, maar met jou zal het nooit goed komen. Met Ignatieff is het trouwens ook niet goed afgelopen. Hij werd als uitgeweken Canadees van Harvard in de VS in de Liberale Partij van Canada gedropt en was van 2008 tot 2011 partijleider in de oppositie. Hij lokte vervroegde verkiezingen uit, maar die eindigden op een catastrofe voor de liberalen en voor Ignatieff persoonlijk. Hij verloor zijn zetel. Of hij zijn sprezzatura heeft kunnen redden, kan je komen checken op Café Futur van Open Vld, vrijdag 15 mei om 17.30 u in het Vlaams Parlement.