Ik heb Tonio gelezen van A.F.Th. van der Heijden. Een van Nederlands grootste schrijvers laat de lezer in die “requiemroman” meer dan 600 bladzijden lang meegluren in het leven en de dood van zijn enig kind Tonio. Na een nachtje stappen in de vroege uurtjes van Pinksteren 2010 schept (dat is het woord dat A.F.Th. gebruikt) in Amsterdam een auto de 21-jarige fietsende jongen. Als de politie bij A.F.Th. en zijn vrouw Mirjam aanbelt met de melding dat Tonio in kritieke toestand in het ziekenhuis ligt, begint een nachtmerrie voor de ouders die niet eindigt met het overlijden van Tonio maar voortduurt.

Op bladzijde 572 noteert A.F.Th. dat het, twee maanden na de sterfdag, eindelijk tot hem is doorgedrongen dat Tonio dood is. Pagina na pagina beschrijft hij zijn voortschrijdend verdriet, zijn opgejaagdheid en nervositeit, zijn schuldgevoel, zijn woede, zijn schaamte, zijn wanhoop, zijn trots, zijn angst, zijn gelatenheid, zijn nederlaag, al die grote gevoelens die het leven van zijn vrouw en hemzelf van de ene dag op de andere hebben veranderd in een tijd vóór en een tijd na het levenseinde van Tonio. En die vrees voor een toekomst die geen vrede brengt, geen aanvaarding, geen antwoord op de pijn. ‘Een toekomst die het verlies alleen maar tot groter, meedogenlozer helderheid zal kneden en houwen.’

Het boek geeft een inkijk in het diepe, donkere palet van de rouw bij een ouderpaar dat zijn enige zoon verliest als hij net volwassen was geworden en volop hoopte op liefde met het geheimzinnige meisje waarmee hij in zijn laatste levensdagen had afgesproken.

De inkijk is natuurlijk niet volledig en kan dat ook nooit zijn, omdat de treurige schaduw over het leven die de dood van een kind werpt, nooit optrekt. Het is niet eens zeker of dit veelgeprezen requiemboek andere rouwenden troost kan bieden. A.F.Th. heeft die troost alleszins in geen ander boek van schrijvers die een kind verloren, gevonden.  ‘Ik heb uit het leed van mijn collega’s geen troost kunnen putten’, schrijft hij. ‘Gedeelde smart halveert niets. Het vermeerdert.’

In eigen kring zie ik maanden na het sterven dierbaren lijden onder het alomtegenwoordige gemis. Ze houden zich sterk of proberen dat, voor anderen.  Ze struikelen en vallen, worstelen met zichzelf en met de wereld. Ze kruipen weer recht om, in de lijn van wat men hoe langer hoe dwingender verwacht, de draad op te pikken. Die draad van het leven dat voor hen nooit meer wordt zoals het was. Misschien zorgde het moment van lezen ervoor dat de indruk die een magistraal boek als Tonio nalaat, eigenlijk te diep was voor mijn woorden.

A.F.Th. van der Heijden. Tonio, een requiemroman. Uitg. De Bezige Bij, 2011, 640 blz.