Vooraf

Bijna dag op dag twee jaar geleden (8 juli ’11), schreef ik onderstaande blog ‘Eer Vlaanderen vergaat, kan De Wever premier worden’. Op aanraden van mijn vroegere hoofdredacteur Maurits Van Liedekerke had ik de roman ‘Eer Vlaanderen vergaat’ uit 1923 gelezen en daar parallellen uit getrokken voor de positie van de N-VA op dat moment. Ik vond toen dat de N-VA, zowel om de verworven positie van 2010 in het licht van de lokale verkiezingen van 2012 te kunnen consolideren als om de verre, utopische droom van het zelfbestuur voor een significant electoraat vast te kunnen houden, voluit voor het premierschap moest gaan. We weten inmiddels dat dit niet gebeurd is en dat de N-VA er bij de lokale verkiezingen van 2012 niettemin toch in geslaagd is om haar positie in het Vlaamse politieke landschap sterker te verankeren dan ooit tevoren.

In Terzake (4 juli ’13) zag ik N-VA-kamerfractieleider Jan Jambon debatteren met
CD&V-voorzitter Wouter Beke over een nieuwe rol voor de man die al een halve eeuw gepredestineerd is en geprepareerd wordt om in de voetsporen van zijn vader te lopen en de kroon van koning der Belgen op te zetten. En dan moest ik terug aan die blog van twee jaar geleden denken. Jan Jambon stelde immers voor om via een wijziging van het kamerreglement de rol van de koning bij de formatie van een nieuwe regering te schrappen en het initiatief om een regering te vormen aan de politici zelf toe te vertrouwen. Hij zei niet expliciet wat iedereen die de politiek volgt, verwacht, velen hopen en vele anderen inmiddels zo onbeheersbaar vrezen dat al hun voornemens om het niet meer over N-VA maar over hun eigen herprofilering te hebben, in de prullenbak liggen: dat, indien de peilingen van vandaag, die al een geruime tijd vrij stabiel blijven, ongeveer een voorafspiegeling zouden worden van de uitslag van de moeder van de verkiezingen van 2014, het aan de N-VA zou toekomen om als grootste partij van het land de eerste te worden die mag trachten een federale regering te vormen.

En evenwichtskunstenaar Wouter Beke slaagde er finaal toch in zijn partij in het debat over dit cruciale onderwerp voor de formatie van volgend jaar niet vast te pinnen, waarmee hij illustreerde hoe breed de kloof blijft tussen wat CD&V als partij van het Moedige Midden wil zijn en wat ze is. Of, zoals moderator Annelies Beck besloot, het ziet er dus niet naar uit dat de rol van de koning bij de formatie van volgend jaar Filip zal afgenomen worden. Beke sprak haar niet tegen. En Jambon protesteerde niet meer.         

Eer Vlaanderen vergaat, kan De Wever premier worden

De nota Di Rupo ligt in de prullenbak. Zoals verwacht, tenminste toch vóór hij vrijgegeven was. N-VA sabelde hem neer. Uit wraak, volgens sommigen, uit pre-electorale berekening, volgens anderen. “Als ik mezelf niet kan overtuigen dat iets goed is, kan ik daar niemand anders van overtuigen”, zei Bart De Wever zelf. Berekeningen hebben ongetwijfeld een rol gespeeld, maar ook de oprechte overtuiging dat het pad van Di Rupo heilloos is voor een partij die vandaag de erfgenaam is van het Vlaamsnationalisme. Dat laatste element wordt nog altijd in de media en bij de andere partijen onderschat.

Wie inzicht wil verwerven in de buik van het Vlaamsnationalisme, die nog altijd de strategie van N-VA bepaalt, hoeft geen bibliotheken te doorploegen. Het volstaat bijvoorbeeld de roman “Eer Vlaanderen vergaat” van Jozef Simons uit 1923 te lezen. Uit vrees voor represailles publiceerde Jozef Simons het boek onder de schuilnaam Ivo Draulans. De Grote Oorlog was vijf jaar voorbij. Het huwelijk van het activisme en de Frontbeweging bracht het Vlaamsnationalisme voort, de politieke beweging voor Vlaams zelfbestuur waarvan N-VA vandaag de vaandeldrager is. Het activisme was de Vlaamse politieke collaboratie met de Duitse bezetter tijdens die Eerste Wereldoorlog. De clandestiene Frontbeweging aan het IJzerfront sensibiliseerde de Vlaamse soldaten over hun eigen behandeling in de loopgraven en de manier waarop de Vlamingen in België te kort werden gedaan.

De rode draad van verdeeldheid

In de roman komen alle discussies en tegenstellingen voor die het Vlaamsnationalisme tot vandaag kenmerken. De hoofdfiguur, Florimond, is een spruit uit een Franskiljons adellijk geslacht die in tegenstelling tot wat zijn afkomst laat vermoeden, aan het front aansluiting zoekt bij de Vlaamse intellectuele elite die het Vlaamse volk naar vrijheid en emancipatie wil leiden.

In de roman wordt flink gedebatteerd over de strategie die de Vlaamse fronters dienen te volgen om “recht” te krijgen voor hun “bloed”. Het is een discussie tussen “eerst ons recht, dan ons bloed” dan wel “hier ons bloed, wanneer ons recht”. Florimond wil “de dijk ineens doorsteken” in plaats van krachten te verspillen om er “weldoend water over te hozen”.  De Frontbeweging moet alle soldaten die ze kan mobiliseren, het cijfer 25.000 valt, in één nacht laten deserteren, de Duitse linies oversteken en zich rond Borms scharen. Borms was de radicale activistenleider die later, tijdens de Tweede Wereldoorlog, nog eens zou collaboreren en in april 1946 geëxecuteerd zou worden.

In de roman staan de ideeën van Florimond tegenover die van zijn dorpsgenoot en vriend Jan. Jan is ook de Vlaming die het tot officier schopt, iets wat Florimond, die dit vanwege zijn afkomst op een presenteerblaadje krijgt aangeboden, principieel weigert. De roman illustreert hoe de rode draad van verdeeldheid van in het begin door de vlag van de Vlaamse Beweging is geweven: van minimalisten tegen maximalisten, van separatisten tegen federalisten, van revolutionairen en aanhangers van de verrottingsstrategie tot geleidelijke hervormers en onderhandelaars, van volkstribunen die verantwoordelijkheid schuwen tot ministers die hun handen vuil willen maken om een stap vooruit te zetten.

En daarmee zitten we terug bij de positie van N-VA vandaag. De Vlaamse kiezer laat de N-VA verder bloeien en groeien, leren de recentste peilingen. De partij discussieert en laveert sedert de verkiezingen van vorig jaar al de hele tijd tussen onderhandelen en niet toegeven. In een reeks van “officieren” als Hendrik Borginon, Frans Daels, August Borms, kapelaan Verschaeve, Staf De Clercq, Frans Van der Elst, Karel Dillen of Hugo Schiltz (ik besef dat elke opsomming stof voor discussie en verdeeldheid oplevert), verguisd en vermalen door de Belgische elite maar verheerlijkt en bejubeld door Vlaamsgezinden, baart het Vlaamsnationalisme met Bart De Wever nu opnieuw een volkstribuun die voor de keuze staat om minister te worden.

Met de afwijzing van de nota Di Rupo geeft hij opnieuw de indruk de sprong niet, nooit te zullen kunnen maken. En al die tijd speelt ook de partijpolitieke berekening mee: tot op welk punt kan De Wever nog wachten om de keuze te maken? Totnogtoe maakte wachten met kiezen, de positie waarin zijn partij zich bevindt, enkel sterker.

Les demandeurs de rien

Overigens, het wachten, talmen en niet willen kiezen is ook een jaar lang de strategie geweest van de tegenstanders van N-VA. Langs Franstalige zijde hopen zij nog altijd dat het draagvlak voor N-VA zou wegsmelten en dat met de “redelijke” Vlaamse partijen een “Belgisch compromis” zou gesloten kunnen worden. En dan kan het Franstalige front zich weer eens voor jaren hullen in de rol van “les Demandeurs de Rien”, een pose die zo tot de verbeelding spreekt dat een hedendaagse Picasso of Ensor haar eens op een doek zou moeten vereeuwigen.

Maar ook langs Vlaamse zijde wacht men met een visadempje op het afkalven van de steun voor N-VA, al zeggen de officiële spreekbuizen dat niet met zoveel woorden. Het besef bij de “verantwoordelijke” partijen rijpte dat een communautair akkoord dat België grondig hervormt en meer autonomie toekent aan de deelstaten, een noodzaak is om zelf opnieuw met een wervend project de kiezer te kunnen charmeren.

Hoe meer oktober 2012 nadert, hoe meer deze partijen de daver op het lijf krijgen. En dat is begrijpelijk: de consequenties van de aardverschuiving van juni 2010 sijpelden maar langzaam door. Pas nu beginnen de andere Vlaamse partijen te beseffen hoe diep de onvrede bij de Vlaamse kiezer woekert. Pas nu beginnen ze te becijferen wat hen zou overkomen indien die nieuwe krachtsverhoudingen geen accident de parcours waren maar gestabiliseerd zouden geraken, om te beginnen na 2012.

Deze nachtmerrie is voor N-VA de wensdroom: haar posities consolideren, een democratische “greep naar de macht” doen in de Vlaamse steden en gemeenten. Er zijn redenen waarom vervroegde verkiezingen in het najaar voor N-VA een risico vormen. Nieuwe federale verkiezingen kunnen N-VA niet zoveel meer bijbrengen. De partij kan haar posities in het federale parlement misschien nog wat versterken en alle partijen rechts van het centrum nog verzwakken. En dan? Dan blijft nog altijd de regering van lopende zaken aan het bewind. Dan moet er nog altijd onderhandeld worden, al is het dan misschien over een confederatie. Maar het is alleszins nog twijfelachtiger dat het na zo’n gepolariseerde stembusslag haalbaar is een groot akkoord te bereiken vóór de gemeenteverkiezingen.

Zelfbestuur, een utopie

En in de internationale financieel-economische context loopt het land met zijn tien miljoen inwoners, onder wie een ruime meerderheid Vlamingen, dan zoveel langer op de rand van de afgrond. Dat risico is voor alle inwoners van dit land veel te groot en de “walk alone” in de storm van kritiek tot oktober 2012 zou pijnlijk kunnen eindigen. Niet alleen de politieke tegenstrevers, de commentaarschrijvers, de academici, de culturele en artistieke bobo’s in de massamedia en in de Wetstraat, maar ook de burgemeesters en schepenen in de dorpsstraat die voor hun overleven vechten, dreigen de N-VA-operatie consolidatie in 2012 te doen mislukken.

Om met een grotere kans op succes in oktober 2012 zijn partij te consolideren, moet De Wever zo snel mogelijk de sprong nemen om te onderhandelen: voor meer Vlaamse autonomie, voor sociaal-economische en maatschappelijke hervormingen. Desnoods tegen de onderbuik van zijn partij kan hij centrumrechts in Vlaanderen hergroeperen als hij bereid is premier te worden en België te heruitvinden.

De bijna honderdjarige droom van het zelfbestuur die de Vlaamse Beweging koestert sedert de Frontbeweging, was altijd een utopie en is dat vandaag nog meer geworden. België is al lang de verdrukkende staat niet meer die de Vlamingen achterlijk houdt, discrimineert en miskent. Vlaanderen heeft de voorbije decennia al op tal van terreinen de beslissingsbevoegdheid bemachtigd. België heeft in belangrijke mate dankzij Vlaamse staatsmannen meegebouwd aan de Europese eenmaking, aan vrede op ons oude continent en een ongekende welvaart. Veel macht verhuisde al naar Europa. Met de euro, zo beseffen we vandaag scherper dan vroeger, hebben we de sleutels van onze welvaart aan Europa toevertrouwd. Ons federale land blijft wel verantwoordelijk voor het onderhoud van het huis met zijn verschillende kamers en verdiepingen.

Dat onderhoud laat, vooral vanuit de federale bevoegdheden, op zowat alle vlakken te wensen over. De Vlamingen die vorig jaar massaal voor N-VA hebben gekozen, verwachten van die partij dat ze ook op de federale terreinen een einde aan de stilstand brengt. En Vlaanderen ook het respect geeft dat het in België verdient. Want waarom worden de onderhandelingen tussen de Franstalige en de Vlaamse partijen in het Frans gevoerd als de Vlamingen de meerderheid van de Belgen uitmaken? Waarom moeten generaals en federale topambtenaren wel maar federale ministers niet tweetalig zijn? Waarom kunnen de Franstalige partijen de logische splitsing van BHV niet aanvaarden? Waarom kunnen de overheden in Brussel of de Franstalige burgemeesters in de Vlaamse faciliteitengemeenten niet gewoon de taalwetten toepassen? Het zijn vragen die erop wijzen dat bij de grote hervormingen om dit land een toekomst te geven, ook klare afspraken horen over het taalgebruik en wederzijds respect. 

België is niet het vaderland van de Vlaamsnationalisten en zal dat ook niet worden. Maar veel Vlamingen die voor N-VA stemden, kiezen niet voor het opdoeken van België. Ze verwachten van Bart De Wever dat hij België laat werken, niet dat hij het van de kaart veegt. En ze willen, zeker in Brabant, Brussel niet verliezen, die unieke grootstad met zijn rijke geschiedenis. Pas als Vlaanderen veel investeert in Brussel kan de almaar breder wordende rand rond die stad mee groeien en bloeien, anders zal ze ongetwijfeld mee lijden, zelfs in een onafhankelijk Vlaanderen zonder Brussel. Geef die 19 stadsgemeenten, geef het omringende Vlaamse land en de verstedelijkte rand dus tenminste de instrumenten om deftig samen te werken in het belang van stad en rand.

Vanuit zijn politieke overtuiging als Vlaamsnationalist heeft De Wever vandaag het Vlaamse draagvlak om België te hervormen. Maar hij zal zelf de handen moeten uit de mouwen steken. Verwachten dat Di Rupo de hervorming die Vlaanderen wil op papier zou zetten, was een illusie. Eer Vlaanderen vergaat, moet België worden hervormd en kan Bart De Wever premier worden.

Naschrift

Het feit dat Jambon niet de indruk gaf dat de N-VA te allen prijze ijvert voor het ontnemen van de politieke rol bij de formatie van de toekomstige koning Filip, illustreert dat de partij er nog altijd mee worstelt of ze voluit voor federale regeringsdeelname, of sterker nog, voor het Belgisch premierschap kan gaan. En eventueel, met wie als premier. Het zou wat gek zijn indien Bart De Wever als kopman de verkiezingsarena betreedt en dan bij een eventuele succesvolle formatie het premierschap aan een partijgenoot zou doorgeven om burgemeester van Antwerpen te blijven.

Of: droomt Reynders ervan premier te worden van een centrumrechts kabinet? Reynders die door De Wever ontvangen werd voor een diner op het Antwerps stadhuis doet de illusies weer bloeien. Eén zaak lijkt wel al vast te staan: voor een nieuwe staatshervorming (van betekenis) na 2014 zal geen meerderheid bestaan op het federale niveau. In Terzake bevestigde Jan Jambon dat de N-VA republikeins is, maar ook democratisch: als er in het parlement geen meerderheid republikeins is, zal de N-VA verder functioneren in een monarchie. Dat impliceert dus ook dat als de N-VA wil deelnemen aan de federale macht, het zelfbestuur (nog minstens een legislatuur lang) een droom blijft.