In Marville, net over de Franse grens, staan op het Saint-Hillaire kerkhof 37 betonnen kruisjes. Het zijn de graven van baby’s van kinderen van Canadese militairen, allemaal gestorven tussen 1957 en 1961. De geheimzinnige graven vormen het uitgangspunt voor de roman “Angel” van Filip Rogiers, een ambitieus werkstuk dat de lezer de naoorlogse geschiedenis van Europa inwerpt.

De titel van het boek verwijst niet enkel naar de babylijkjes als engeltjes. De angel is ook het lichaamsdeel waarmee bijen steken en hun gif afscheiden. Een van de hoofdfiguren is de Canadees Nathan, een gepassioneerd imker. Met zijn Franse zoon Alain heeft hij een moeilijke verhouding.

Tijdens de Koude Oorlog was er in Marville een Canadese luchtmachtbasis waar 3.500 militairen zich klaar hielden om een aanval van de Russen tegen te helpen houden. Die aanval zou er natuurlijk nooit komen, weten we nu. Onder de Canadezen bevinden zich Daniel en Nathan, een Starfighter-piloot en een mecanicien. De jonge militairen zitten daar zonder hun vrouw. Na lang aandringen mogen de vrouwen, onder wie er verschillende zwanger zijn, eindelijk overkomen.

Maar als het vliegtuig met de vrouwen geland is, ontzegt de militaire politie de ongeduldig wachtende militairen het blije weerzien met hun geliefden. Ambulances voeren de vrouwen weg. Wat is er aan de hand? De echtgenotes blijken misselijk tot doodziek. Daniels vrouw sterft en met haar ook haar baby, Nathans vrouw Margaret overleeft de bevalling maar brengt een dode baby ter wereld, die misvormingen vertoont die doen denken aan de softenonbaby’s. Nathan houdt die misvormingen van de anonieme “baby Helmer”, zoals hij op het kruisje op Saint-Hillaire komt, voor Margaret geheim. Nathan en Margaret vinden geen manier om het drama dat hen overkwam te verwerken en Margaret keert terug naar Canada, waar ze later zal hertrouwen met Daniel.

Nathan vindt troost in de kweek van bijen en in de armen van Emilie, een van de knapste meisjes van het dorp. Tot Margaret terugkeert naar Canada, sloot Emilie wel meer Canadezen in haar armen, in ruil voor nuttige materiële gunsten in de arme naoorlogse Franse Gaume. Nathan en Emilie huwen en krijgen een zoon, Alain.

Als fotograaf voor de krant “La voix du Nord” wordt de volwassen Nathan jaren later in Parijs tijdens rellen opgepakt. In tegenstelling tot wat normaal gebeurt, houdt de politie Alain langer vast. Tijdens de zoektocht naar hun zoon lijkt Nathan al passief als een zombie achter Emilie te sjokken. Het verleden blijft hem parten spelen. Dat verleden verstoort ook al lang de relatie van Nathan met zijn zoon en vrouw. ‘Hij praat meer met zijn bijen dan met mij, de laatste tijd’, zegt Emilie tegen Alain.

Alain neemt daarna de hoofdrol in de roman over. Drie jonge vrouwen maken de persfotograaf nieuwsgierig of geven hem goesting in missies naar een journalistieke scoop of iconische foto, van de geheimzinnige kruisjes op het kerkhof (Ella), de ineenstorting van het communisme die begon met de val van de Berlijnse Muur (Gabi) of de geheimen van het Front National van Jean-Marie Le Pen (Anika).

Met de drie vrouwen heeft Alain kortstondige verhoudingen. Rogiers laat beklijvende zinnen hangen over de onmogelijkheid van de liefde, zoals: ‘Echte zielsverwanten, schreef ze, ‘moeten nooit in de verleiding komen om een koppel te willen vormen, want dan vreten ze elkaars ziel op.’ Of: ‘We hebben allemaal een ingebouwd kompas, het voert ons naar een lotsbestemming die door de sterke magneten van rede, vrije wil en sociale codes wel tijdelijk te verschalken valt, maar niet levenslang. Verlokking volgt haar eigen logica. Het stuurt de geschiedenis van mensen en naties.’ En, een zin uit Sándor Márai’s “Kentering van een huwelijk”: ‘De ergste pijn is de pijn van het weten. Dat je van iemand houdt, maar dat je er niet mee kunt leven.’

In het boek maken we ook kennis met een legendarische fotograaf, Patrick Claus, een samentrekking van de Vlamingen Patrick De Spiegelaere en Filip Claus. Twee persfotografen die Rogiers in een dedicatie dankt omdat ze hem leerden kijken. Rogiers laat Patrick Claus volgende journalistieke geheimtip geven, waarvan veel van het journalistiek werk van de auteur doortrokken is: ‘De kunst bestaat erin om daar te zijn waar de golf zich langzaam vormt, lang voor ze zich schuimend op het strand stort. Je moet oog hebben voor de deining. Het tumult ziet iedereen. Je moet je onderdompelen in de golf die in de maak is. Op het strand ben je zoals ieder ander, een buitenstaander.’

Alle thema’s, karakters, verhaallijnen en historische beschouwingen (we hadden het nog niet over de schaalvergroting in de landbouw, het gebruik van pesticiden, de experimenten met radio-activiteit, de Praagse Lente en de opstand in Budapest, de opkomst van het populisme, de white trash-mensen die Trump in het Witte Huis brachten, de proliferatie van gif, de vreeswekkende bijensterfte…) zijn misschien wat veel stof voor een roman van dik 240 bladzijden. De geschiedenis vermaalt uiteindelijk de mensen, zo lijkt Rogiers ons voor te houden, ze gebruikt ons als speelbal, maar ook omgekeerd: het verleden leeft, het verandert.

Doorheen de roman blijven bespiegelingen over die wisselwerking tussen feiten en de verwerking ervan hangen in zinnen als “Het is niet wat gebeurt dat we ons herinneren. Het is wat we ons herinneren dat gebeurt” of “Ik besefte toen nog niet hoe ons verleden herschreven kon worden door wat we later in het leven meemaakten. Stil, aanhoudend verraad belastte een mens meer dan openlijk begane vergissingen.”

Terug in zijn geboortedorp, waar zijn vader wegglijdt in dementie, doet Alain inspanningen om het raadsel van de 37 graven en van zijn halfbroer, de anonieme “baby Helmer”, te ontsluieren. Die inspanning heeft zijn vader nooit willen of kunnen opbrengen. Maar het raadsel blijft onopgehelderd. In Angel heeft gif vele gedaanten. En weegt een neerslachtige kijk op het leven zwaar. Zoals Alain zijn vader Nathan meegeeft: ‘Als de bijen uitsterven, zo wist Albert Einstein al, sterft vier jaar later de mens uit.’

Angel, Filip Rogiers, uitg. Polis, 2018.