“A little life”, de wereldberoemde bestseller van Hanya Yanagihara uit 2015 was er enkele jaren in geslaagd aan mijn aandacht te ontsnappen. Tot mijn boeken verslindende collega Stephanie me bezwoer het boek te lezen. Het beste boek van haar leven, noemde ze het.
Binnenkort gaat in Amsterdam de toneelbewerking van het boek in première. De schrijfster vertrouwde die toe aan een van onze eigen toptoneelmakers, Ivo Van Hove.
Na de dringende smeekbede van Stephanie heeft het nog een hele tijd geduurd vooraleer ik de turf van 750 bladzijden ter hand nam. En ik heb er heel lang over gedaan om hem te lezen, zeker de eerste 150 bladzijden waren eerlijk gezegd corvee.

Wat me meteen stoorde aan het verhaal, was de wijdlopigheid. Moeten we echt weten hoe al die interieurs eruitzien, wat er allemaal in welke volgorde geserveerd wordt, welke axioma’s zuivere wiskundigen in extase kunnen brengen of hoe je kunst maakt van mensenhaar?

De roman schetst over een periode van zowat dertig jaar de vriendschap van vier mannen die we leren kennen als studenten aan topuniversiteiten. De hoofdfiguur, Jude, zal topadvocaat worden; Willem zal een wereldberoemd topacteur worden en een relatie beginnen met Jude; Malcolm zal toparchitect worden en hun superappartementen en buitenhuizen ontwerpen en inrichten; en JB stijgt zoals hijzelf van jongs af aan al diep van binnen wist, naar de top als kunstenaar. Dankzij geschilderde foto’s van zijn vrienden. Inderdaad: Yanagihara vertelt een schone Amerikaanse droom.

Maar dat gaat niet op voor Jude. Langzamerhand geraakt de lezer vertrouwd met deze enigmatische figuur die niemand iets over zijn verleden vertelt. Hij mankt, heeft enkele chronische fysieke beperkingen en draagt nooit T-shirts en hemdjes met korte mouwen of shorts. Dat komt omdat hij verslaafd is aan snijden, in zijn eigen vlees, en zich daarvoor schaamt.

Via flashbacks laat Yanagihara weten dat Jude een vondeling was die in een klooster terechtkwam. Hij was er altijd de pineut en werd dan zwaar gestraft en misbruikt door de broeders. Hij ontsnapte met Luke, de broeder die hem leek te beschermen. Maar die prostitueerde hem vanaf zijn negende tot diep in zijn tienerjaren zowat dagelijks bij pedoseksuelen. Naderhand vroeg hij dan van de jonge Jude échte liefde, want ze droomden van een eigen huisje.
Als Jude bij broeder Luke weg geraakt, komt hij in een tehuis waar hij opnieuw de speelbal wordt van de lusten van de begeleiders. Uiteindelijk vlucht hij ook daar om in handen te vallen van een dokter Taylor, die hem eveneens misbruikt en zelfs met een truck overrijdt, waarna Jude in het hospitaal belandt en levenslange pijnen en kwetsuren oploopt.

De zo ongelofelijk fysiek en mentaal beschadigde en getraumatiseerde Jude gelooft bovendien heilig wat al zijn slechte en perverse leermeesters hem voorhouden: dat hij door en door slecht is, aartslelijk en door niemand graag gezien zal worden. En als er dan, in zijn volwassen leven, toch een vrijer opdaagt, mishandelt die hem ook psychisch en fysisch. Finaal gooit hij Jude zelfs met rolstoel en al de trap af.

Maar toch krijgt Jude van zijn vrienden de meest pure en zelfverloochenende vriendschap. Hij wordt op zijn dertigste geadopteerd door zijn beminnelijke mentor aan de universiteit, Harold en diens perfecte vrouw Julia. Hij kan altijd terecht bij zijn topdokter in zowat alle medische specialiteiten Andy, die als de beste vriend altijd en overal tijd maakt voor Judes medische urgenties, die altijd zwaar en ontstellend pijnlijk zijn. En dan slaagt filmacteur Willem, de volmaakte vriend en levensgezel, er na maanden geduld te oefenen in een echte relatie met hem te beginnen. Dan pas durft Jude eindelijk zijn verhaal doen. Alleen seks blijft een probleem. Jude kan onmogelijk nog van seks genieten. Of stoppen met zichzelf te snijden.

De liefde overwint dus niet alles, kan de lezer besluiten. De meest ideale vriendschap, het grootste succes of grenzeloze welvaart en weelde ook niet. Yanagihare schrijft in golven: na een dramatische of pijnlijke gebeurtenis, gloort er een hoofdstuk later opnieuw hoop, treedt er een herstel in, met vooruitgang in het verwerkingsproces van de onmenselijk diepe trauma’s die Jude heeft doorstaan. Tot na de plotse dood van Willem en Malcolm in een verkeersongeluk, Jude zelfmoord probeert te plegen en daarin mislukt. Ondanks dure eden aan zijn adoptievader Harold na een poging om zichzelf dan maar gewoon uit te hongeren, maakt hij toch een einde aan zijn “klein leven”.

Eens ik ergens tussen bladzijde honderd en tweehonderd was geraakt, nam het boek me geheel in beslag en werd het een rollercoaster waarvan de rit moest uitgezeten worden. Over sommige uitweidingen permitteerde ik het me om diagonaal heen te lezen. Vaak probeerde ik op de trein mijn tranen in te houden en dat lukte niet altijd. “Een klein leven” maakt waar wat de omslag van de Nederlandstalige vertaling je erover voorhoudt: “het is zo’n boek dat maar héél af en toe voorbij komt. Het boort door je ziel.”

Voor Ivo Van Hove was het lezen van dit boek verwoestend, schrijnend en pijnlijk. De titel boven zijn bespreking in De Standaard luidde: liefde overwint niets. Hij vond het een meesterwerk. In De Groene Amsterdammer verscheen onder de titel “Borderline slachtofferporno” echter een recensie van Joost de Vries die enigszins anders klonk: alle personages hebben maar één eigenschap, het zijn sjablonen. Het boek bevat geen politieke gebeurtenissen of culturele ontwikkelingen hoewel het zich uitstrekt over decennia in de recente geschiedenis van de VS. En het staat bol van onnodige informatie in vaak horkerige zinnen.
Maar toch. “Een klein leven” snijdt in je ziel. En goede literatuur, zo schreef mijn dierbare ex-collega Steven me deze week, hoort dat te doen. Yanagihara doet het naar het schijnt allemaal weloverwogen, opnieuw en opnieuw, zoals Jude in zijn armen en benen.